fifaoyuncuları'nın buluşma noktası |
| | Linux Geniş İçerik.! | |
| | Yazar | Mesaj |
---|
Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:06 am | |
| 1. Linux Nedir ?
Linux, serbestçe dağıtılabilen, çokgörevli, çok kullanıcılı UNIX işletim sistemi türevidir. Linux, İnternet üzerinde ilgili ve meraklı birçok kişi tarafından ortak olarak geliştirilmekte olan ve başta IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar olmak üzere birçok platformda çalışabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir işletim sistemidir.
UNIX 70li yılların ortalarında büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanıcılı bir işletim sistemi olarak geliştirilmiştir. Zaman içerisinde yayılmış ve birçok türevi ortaya çıkmıştır. UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC şirketinin tescilli markası olduğundan dolayı birçok şirket, aynı temele dayanan işletim sistemleri için değişik isimler kullanagelmişlerdir. Örnek olarak
Hewlett-Packard HP-UX IBM AIX Sun Microsystems SunOS kullanmaktadırlar. Bugün kişisel bilgisayarlardan süper bilgisayarlara kadar biçok bilgisayar için yazılmış bulunan UNIX türevleri mevcuttur. Ne var ki bu türevlerin çoğu gelişimi belirli bir noktada durmuş ve yüksek fiyatla satılan ticari yazılımlardır.
Linux, temel olarak Finlandiya Üniversitesinde öğrenci olan Linus Torvaldsın ve İnternet üzerinde meraklı bir çok yazılımcının katkıları ile geliştirilmiştir. Linux gelişimi açık bir şekilde yapılmaktadır. Bunun anlamı, işletim sisteminin her aşaması açık olarak İnternet üzerinde yayınlanmakta, dünyanın dört bir yanında kullanıcılar tarafından test edilmekte, hataları ve eksiklikleri tesbit edilerek düzeltilmekte ve geliştirilmektedir. Zaman zaman bu deneme aşamaları belirli bir noktada durdurulur ve güvenilir bir işletim sistemi sunulup, geliştirme için ayrı bir seriye devam edilir. Geliştirmede yer alan bu açıklık Linuxun en büyük avantajlarından biridir. Gelişimi evrimseldir, hatalar anında kullanıcılar tarafından tesbit edilip rapor edilmekte ve birçok kişinin katkısıyla düzeltilmektedir. Bazı işletim sistemi sürümleri saatler içerisinde güncellenebilmektedir.
Linux, Andy Tannenbaum tarafından geliştirilmiş olan Minix işletim sistemine dayanmaktadır. Linus Torvalds boş zamanlarında Minixten daha iyi bir Minix işletim sistemi yaratmak düşüncesiyle 1991 Ağustos sonlarında ilk çalışan Linux çekirdeğini oluşturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa tanıtıldı. Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni bir işletim sistemi geliştirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını beklediğini yazmıştı. İşletim sisteminin çekirdeği için verilen numaralar kısa sürede bir standart kazandı. a.x.y seklinde belirtilen çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x gelişim aşamasını göstermektedir. Tek sayılı xler geliştirme aşamalarını çift sayılı x ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedirler. a ise değişik Linux sürümlerini belirtir. Bu yazının hazırlandığı Ağustos 1997 içerisinde en son güvenilir (kararlı) Linux çekirdeği 2.0.30, en son gelişim aşamasındaki çekirdek ise 2.1.47dir.
Linux gerçekten son yıllarda hızlı bir gelişme göstermiş, çesitli ülkelerden birçok kullanıcıya erişmiş ve yazılım desteği günden güne artmıştır. Değişik kuruluşlar Linux sistemi ve uygulama yazılımlarını biraraya getirerek dağıtımlar oluşturmuşlar ve kullanımını yaygınlaştırmışlardır.
1.1 Linuxun Desteklediği Donanımlar · · · Linux şu anda başta IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar olmak üzere Apple, Atari ve Amiga gibi 68000 tabanlı bilgisayarlar üzerinde, Sun Sparc işlemcili iş istasyonları, Alpha işlemcili kişisel bilgisayarlar, MIPS, PowerPC, HP PA-RISC ve ARM mimarilerinde çalışmaktadır.
· · · IBM uyumlu kişisel bilgisayarlar üzerinde 80386 ve üzeri (80486 80586 Pentium PentiumPro ve türevleri) değişik üreticilerin işlemcileri ile sorunsuz olarak çalışmaktadır. 80286 ve 8086 işlemcili bilgisayarlar için sınırlı kabiliyette Linux uygulamaları mevcuttur.
· · · PCI, VESA, ISA ve MCA mimarilerinde her türlü anakartı desteklemektedir.
· · · Teorik olarak 4 Gbytea kadar RAM desteklenmektedir.
· · · AT uyumlu diskler (IDE, EIDE ve 16 bitlik MFM,RLL veya ESDI) desteklenmektedir. Kontrol kartına uyumlu destek bulunduğu sürece SCSI diskler ve diğer cihazlar desteklenmektedir.
· · · IDE-ATAPI CD-ROM sürücüleri, ve bazı özel CD-ROM kontrol kartları desteklenmektedir.
· · · Metin ekranlarda CGA, EGA, VGA, Hercules veya uyumlu kartlar desteklenmektedir. X Window ortamında genel VGA ve SVGA uyumlu kartlar ve S3, ET4000, 8514/A, ATI MACH8, ATI MACH32 gibi birçok görüntü kartı desteklenmektedir.
· · · Birçok 10 ve 100 Mbit ethernet kartı, ISDN, ATM, FDDI, SLIP, CSLIP, PPP desteği verilmektedir.
· · · Başta SoundBlaster,Gravis Ultrasound olmak üzere birçok ses kartı desteklenmektedir.
Linux altında hangi donanımların desteklendiği ile ilgili ayrıntılı bilgiyi Hardware-HOWTOdan alabilirsiniz. HOWTO dökümanları hakkında daha geniş bilgi ve nereden temin edeceğiniz kitabın sonunda detaylıca anlatılmıştır.
Makinanızda Linux çalıştırmak için kullanacağınız uygulamalara bağlı olarak en az bir 386SX işlemci ve 4 Mbyte RAMa ihtiyaç duyacaksınız. Sabit disk üzerinde ise en az 40 Mbytelik bir alan ayırmanız gerekecektir. Rahat bir kullanım için en az 8 Mbyte RAM ve 200 Mbyte sabit disk ve bir 486 işlemci önerilmektedir.
1.2 Linuxun Kullanım Amaçları Ücretsiz olarak dağıtılıyor ve gelişiminin hala devam ediyor olması biçcok kişinin Linuxun profesyonel alanlarda kullanılamayacağının düşünmesine yol açmaktadır. Oysa Linux işletim sistemini kullanan bilgisayarlar özel kullanım başta olmak üzere birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadırlar.
Kişisel Kullanım Linux evinde veya işinde UNIX işletim sistemi altında çalışmak isteyenler için ideal bir platformdur. Özellikle işi veya eğitimi sırasında UNIX platformlar altında çalışmak, uygulamalar kullanmak veya yazılım geliştiren kişiler kendi kişisel bilgisayarlarında benzer ortamı yakalayabilmekte ve işlerini kendi kişisel bilgisayarlarında gerçekleştirebilmektedirler. Bunlara ek olarak Linux altında yer alan uygulamalar giderek sıradan bir kullanıcı için bile bu işletim sisteminin ilgi çekici hale gelmesini sağlamaktadır. Gelişimleri henüz tamamlanmamış olmasına rağmen, herhangi bir kişisel bilgisayardan beklenebilecek yazı editörleri, hesap cetvelleri, çizim yazılımları, veri tabanları birçok ihtiyaca cevap verecek düzeye gelmiştir. Örneğin LaTeX kullanıcıları MS-DOS altında buldukları desteğin çok daha fazlasını Linux altında bulabilmektedirler.
Internet Sunucusu Linux doğrudan TCP/IP desteği ile gelmektedir. Bu yönü ile TCP/IP temelli bilgisayar ağlarında hem istemci hem de sunucu olarak yaygın kullanım bulmuştur. Üzerinde hali hazırda bulunan servislerin çeşitliliği, yeni çıkan servislere hızlı ayak uydurması, kolay konfigüre edilebilmesi ve özellikle de düşük maliyeti sebebi ile yaygın olarak İnternet servislerinin verilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Zamanla verdiği ağ servisleri başka protokollere destek verecek sekilde genişletilmiştir. Şu anda Linux
WWW sunucu DNS sunucu NFS sunucu NIS sunucu X Window sunucu BOOTP sunucu SMTP sunucu FTP sunucu LIST sunucu NEWS sunucu gibi yaygın TCP/IP servislerinin yanısıra
NOVELL sunucu (Novell protokolü kullanarak disk ve yazıcı servisi) · · · SAMBA sunucu (Windows 3.1, Windows95, Windows NT ve WfW için disk ve yazıcı servisi)
· · · APPLETALK sunucu (MacOS kullanan Apple makinalar için disk ve yazıcı servisi) verebilmektedir.
Ağ Elemanı Linux yazılım desteği ile birçok ağ elemanının yerine geçebilecek bir alternatif olarak kullanılabilmektedir. Birden fazla ağın birbirine bağlanması amacıyla bir yönlendirici (router) olarak da kullanılabilmektedir. Özellikle farklı protokoller arası bir geçiş elemanı olarak yaygın şekilde Linuxtan yararlanılmaktadır. Ayırca yönlendirici olarak kullanıldığında kolaylıkla güvenlik amacıyla firewall (alev duvarı) olarak konfigüre edilebilmektedir. Buna ek olarak bir ağ üzerinde bulunan iki segmanın trafiğini birbirinden ayıran bir köprü (bridge) olarak da hizmet verebilmektedir. Birçok kurumda bir veya daha çok modemin bağlanması amacıyla bir terminal sunucu (terminal server) olarak Linux kullanılmaktadır.
1.3 Nereden Linux Bulabilirim ? Linux işletim sistemiminin temelini oluşturan çekirdek, bu çekirdeğin kullandığı destek kütüphaneleri ve uygulama yazılımları bir araya getirilerek, yükleme yazılımları da eklenerek Linux dağıtımları meydana getirilmektedir. Bu dağıtımlar temel olarak bir kullanıcının Linux kullanmak için ihtiyaç duyabileceği bir çok yazılımı bir araya getirirler. Bu dağıtımların çoğu İnternet üzerinde anonim FTP arşivlerinde bulunabilmektedirler. İnternet erişimi bulunmayan kişilerinde (veya Internetten 120 Mbyte kopyalamak istemeyen kişilerin) yararlanabilmesi için çesitli CD-ROM şirketleri tarafından CD-ROM üzerinde dağıtımlar meydana getirilmiştir.
Doküman Temini Linux hakkında yazılan kitapların sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Yine de en güncel bilgi İnternet üzerinde bulunmaktadır. Elektronik ortamda bulunan iki temel döküman çeşidi bulunmaktadır. Bunlar:
Linux Documentation Project NASIL (HOWTO) dökümanlarıdır. .
1.4 Yazılım Özellikleri Bir işletim sistemi, ne kadar mükemmel olursa olsun, uygulama yazılımlarının çokluğu ve kalitesi ile varolabilirler. Herhangi bir Linux dağıtımı içerisinde, değişik amaçlara hizmet eden birçok yazılım bulunmaktadır. Ancak her geçen gün bu dağıtımlarda yer almayan yeni yeni yazılımlar çıkmaktadır.
UNIX makinalar üzerinde yer alan uygulamaların çoğu, değişik platformlar altında bulunduğundan çalıştırılabilir (executable) olarak dağıtılmaz, kaynak kodu şeklinde sunulurlar. Sözkonusu yazılımı kullanmak isteyen bir kullanıcı bu kaynak kodunu kendi platformunda derleyerek çalıştırır. Bu tür yazılımların birçoğu Linux altında kolaylıkla çalıştırılabilmektedir. Bu tür yazılımları İnternet üzerinde çeşitli FTP arşivlerinde bulmak mümkündür.
Linuxa özel veya Linux üzerinde geliştirilen yazılımlar için standart bazı FTP arşivleri vardır. Bunların en bilineni Sunsite FTP arşividir. Burada çeşitli dizinler altında konularına göre ayrılmış bir durumda elektronik devre tasarım yazılımlarından oyun programlarına kadar birçok değişik yazılım bulunmaktadır. Bu arşivin Türkiyede yeralan bir kopyası adresinde vardır.
Linuxun bu denli sevilmesi ve yaygınlaşması çesitli şirketlerin (Macintosh, Sun, SSC gibi) Linux üzerinde çalışan ticari yazılımlar geliştirmesi sonucunu verdi. Bu konuda detaylı bilgi için Commercial-HOWTO dökümanından yararlanabilirsiniz.
Linux üzerinde bulunan uygulamaların ve yazılımların listeleri için aşağıdaki adreslerden yararlanabilirsiniz:
Linux Applications and Utilities Scientific Applications on Linux Linux Software Map
Temel Komutlar Daha önce UNIX tabanlı bir işletim sisteminde çalışanlar için Linux, öğrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktır. Standart bir UNIX sisteminde yeralan hemen hemen tüm komutlar, Linuxa taşınmıştır. Onlarca çeşit kabuğun yanı sıra, sed, awk gibi programcının işini kolaylaştıran diller, ls, less, finger gibi temel her türlü komut, Linuxta vardır.
Ağ ve İnternet uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm :-) yanında metin editörleri olarak vi, vim (viın daha gelişmiş sürümü), pico ve joe sayılabilir. Editörlerden, bizde fazla bilinmeyen Emacs da Linux altında denemeye değer programlardandır. Kelime işlem programlarından troff, groff (GNU troff) ve daha modern metin işleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir.
Bazı program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) başında görebileceğiniz GNU (Gnu is Not UNIX!), Linux için de yazılım ve programlar üreten bir kuruluştur. GNU, lisansını ve yazarını korumak koşuluyla programları kaynak koduyla birlikte Linux kullanıcılarına dağıtır. GNU bash ve tcsh, Linux altında en çok rağbet edilen iki kabuk ismidir. Diğer kabuklar arasında zsh, ash, ksh ve csh sayılabilir. Kabuklar hakkında daha geniş bilgiyi, Bash konu başlığı altında bulabilirsiniz.
Uygulama Programları Linux üzerinde ver tabanı uygulamaları ortalama bir kullanıcının ihtiyacını karşılayabilir. Postgres, Mbase, msql ve Ingres gibi profesyonel yazılımlar Linux ve diğer platformlarda istemci/sunucu bazda görev yapabilirler. Özellikle Postgres, uygulama kolaylığı ve C, perl, tcl gibi birçok dile yönelik arabirimiyle göze çarpar.
Mühendislik yazılımları arasında gnuplot (grafiksel veri analiz yazılımı), xspread ve xfractint (fraktal yaratma programı) sayılabilir.
Doğru seçilmiş bir donanım üzerinde kurulan bir Linux makinası, hemen her tür çokluortam (multimedia) uygulamalarını rahatlıkla çalıştırabilir. En az Pentium tabanlı, 32Mbayt RAM ve 2GB sabit diske sahip makina yardımıyla ticari olarak satılan çokluortam uygulamalarını kullanabilirsiniz. Linux, hemen her türlü ses kartını desteklediğinden ses dosyalarının, workman, Cdplayer gibi programlar yardımıyla kolayca çalınması mümkün olur. MIDI editörleri ve bir sentezleyici ile kendi müzik stüdyonuzu kurabilirsiniz.
Biraz oyun oynamak mı istediniz ? Doom, Quake, Abuse, Xtetris, FreeCiv(ya da CivNet), Imaze ve benzeri onlarca oyun Linuxta da var. ODTÜde yüzlerce öğrenciyi bilgisayar başına mıhlayan MUD (Multi User Dungeon) oyunlarını sunan makinaların birkısmı Linux idi.
X Window Arabirimi Linux işletim sistemi altında X Window sistemi ile Windows altındaki gibi grafik arabirimiyle birlikte çalışabilirsiniz. Windows ile uğraşan herkes rahatlıkla X Windowa geçiş yapabilir. X ile ekranda aynı anda birden fazla pencere açılabilir, fare yardımıyla birden fazla uygulama aynı anda kontrol edilebilir.
Pekçok uygulamanın (özellikle İnternet tabanlı) X üzerinde çalışan sürümleri vardır. Bu sayede metin tabanlı ekrana (vt100) dönmeden her işinizi X yardımıyla tamamlayabilme şansınız olur. Bu sayede Linux, bir iş istasyonu görünümüne ve kullanışlılığına sahip olacaktır.
X pencere denetleyici (window manager - wm) kullanıcı ile X arasında bekler ve klavye ile fareden aldığı emirleri ekranda yerine getirir. Bu emirler, pencerelerin açılması, kapatılması ve yerlerinin değiştirilmesi gibi komutlardır. Sıkça kullanılan pencere denetleyicileri fvwm, twm ve olwmdir. | |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:06 am | |
| 1.5 Linux ve Diğer İşletim Sistemleri Linux ve diğer işletim sistemleri arasındaki ilişkiyi, benzerlikleri ve farklılıkları bilmek önemlidir. Linux işletim sistemi, diğer sistemler ile birlikte aynı sabit diski paylaşabilir. UNIXi öğrenmek için kesinlikle en kolay ve ucuz yol olan Linux, diğer işletim sistemlerine karşı her zaman güçlü bir alternatif olmaktadır. İnternet servis sağlayıcılarının büyük çoğunluğu, Linux kullanmakta, İnternet bağlantılarını, e-posta ve haber grubu alış-verişini Linux sayesinde yapmaktadır.
Bir kişisel bilgisayarı satın aldığınız zaman çok büyük ihtimalle üzerinde MS-DOS veya türevi bir işletim sistemi yüklenmiş olduğunu göreceksiniz. Her kullanıcı o veya bu şekilde MS-DOS ile tanışır. MS-DOS, üzerinde en fazla program yazılan işletim sistemi olmuş, bu yüzden modern işletim sistemleri çıkmadan önce her kullanıcının kurtarıcısı gözüyle bakılmıştır. Fakat MS-DOS arabirimi programlanırken ileriyi düşünemeyen programcılar, bu işletim sistemine Linuxta olan bazı hayati özellikleri kazandıramamışlardır. MS-DOS, çok kullanıcılı bir sistem değildir ve aynı anda birden çok işi yapamaz. İsterseniz çalıştırılabilecek en geniş programın büyüklüğünü görmek için mem komutunu kullanmayı deneyin. Linux, sadece üzerindeki hafıza ile sınırlıdır. 80x86 tabanlı mikroişlemcinin her özelliğini sonuna kadar kullanır. Bunun sonucu olarak verimli bir işletim sistemi sayılabilir.
Tüm bu olumsuzluklara rağmen yine de MS-DOS kullanmak istiyorsunuz. Onun da kolayını bulmuş Linux programcıları. Ücretsiz dağıtılan MS-DOS ve Windows emülatörü yardımıyla MS-DOS altında çalışan programların hemen hepsi Linuxla birlikte de çalışabilir. WinWord 2.0, sysinfo, Civilization ve Qbasic Linux altında sorunsuz çalışan MS-DOS/Windows programlarından birkaçı.
Profesyonel bir yatırım sayılabilecek Windows NTnin çokgörevlilik ve hafızayı mükemmel kullanma gibi özellikleri vardır. Buna karşılık fiyatı oldukça yüksektir ve çalışmak için gayet yüksek standartlı bir makina ister.
IBM firmasının geliştirdiği OS/2 de NTye benzer şekilde çokgörevli işletim sistemi olup fiyat/performans oranı açısından makul sayılabilecek bir işletim sistemi olarak göze çarpar.
Linux, herkese göre bir işletim sistemi değildir. UNIXi benimsemeyen bir kullanıcıdan Linuxu kullanmasını bekleyemezsiniz. İnternetin kendisi UNIX tabanlı olduğu için Linux bu alanda yukarıda sözü geçen sistemlerden daha avantajlı bir duruma gelir. Dağıtımı tek firmayla sabit olmadığı için geliştirilme aşamasında dünyanın dört bir yanından katkı ve destek gelir. UNIXe belirli bir standart getirilmesi için yapılan çalışmalara uyan Linux, POSIX standardını destekler.
RedHat, Caldera gibi çeşitli Linux sürümleri da piyasada satılmakta, çok zengin bir döküman ve arşiv kaynağı ile kullanıcılara sunulmaktadır. 80x86 tabanlı işlemciler üzerinde kurulabilen ve İnternet üzerinde bedava dağıtılan diğer işletim sistemlerinden birisi FreeBSDdir. FreeBSD, bir grup programcı tarafından BSD standartını 80x86 bilgisayarlara taşımak üzere geliştirilmiştir ve Linux ile büyük benzerlikleri bulunur.
Linux işletim sisteminin güvenilir ve sağlam yapısından haberdar olmayan, hatta bu gerçeği bilerek ücretli sistemlerdem medet uman kişiler vardır. Sabit fikirli olmadan önce bu sistem hakkında daha fazla verinin dağıtılması, kullanıcıların bilinçlendirilmesi gereklidir. Bu da ancak, Linuxun yapabildiklerini göstermekle olabilir.
1.6 Türkiyede ve Dünyada Linux Eğer Linuxu sever ve bu sistemin yaygınlaşmasında, bihaber kullanıcılara tanıtımında öncülük etmek isterseniz, bu bölüm tam size göredir.
Henüz tüzel kişiliği olmayan Türkiye Linux Kullanıcıları Grubu sayfası Türkiyede Linux çalışmaları için iyi bir başlangıç noktasıdır. Türkçe ve İngilizce Türkiyedeki en geniş kapsamlı Linux sunucusunun genişlemesinde yeni fikirlere, çözüm önerilerine ihtiyaç vardır. Bu da ancak Linux seven bir kitlenin varlığıyla mümkündür.
Dünyada ve Türkiyede İnternet Servis Sağlayıcıları (İSS) Linuxu uzunca bir süredir ticari olarak kullanıyorlar. Uygulama yazılımları da bu yönde kullanıcıların hizmetine sunuluyor. Fakat güvenlik sorunları nedeniyle Linux kullanan servis sağlayıcıları, müşterilerini bu hizmetten yoksun tutuyorlar. Açık sistem kavramının yaygınlaşması da bu sebepten dolayı sekteye uğruyor. http://www.10mb.com/linux/ adresinde, ticari uygulama yazılımlarına destek veren bir proje yeralmaktadır.
SSC (Specialized Systems Consultants - http://www.scc.com), ``Linux Journal adında bir dergiyi başarıyla dağıtıyor. Tirajı onbinleri bulan bu aylık dergide bu işletim sistemini aktif kullanan herkes için, her konuda, her düzeyde makale bulmak mümkündür.
1.7 Linux ve Donanım Desteği Bir işletim sisteminin tüm kartları tanıması, tüm sabit disklerle çalışabilmesi, tüm giriş/çıkış kartlarıyla uyum içinde çalışması mümkün değildir. Bu konuda çok iddalı olan tak-çalıştır sistemine sahip Windows95 bile bazen yetersiz kalabilmekte. Linux da piyasada yeralan hemen hemen bütün donanımlarla birlikte çalışabilir.
Linux, üzerinde matematiksel işlemci olsun veya olmasın Intel 386SX/DX, 486SX/DX/SX2/DX2/DX4, Pentium ve PentiumPro işlemcilerde sorunsuz çalışır. Bunlarla beraber (Cyrix 486 tabanlı işlemcilerinde nadiren sorun çıkarsa da) AMD, Cyrix gibi firmaların işlemcileri de Linux tarafından desteklenir. Matematik işlemcisi olmayan bilgisayarlarda Linuxun beyni sayılan çekirdek, matematik işlemcisine gerek duyulan kod parçalarında bu işlemciyi emüle edebilir. Burada belirtilen IBM uyumlu PCler dışında ALPHA, PowerPC, MIPS, farklı Sparc modelleri, PA-RISC gibi birçok farklı işlemciye de başarılı bir şekilde taşınmıştır.
Linux, kişisel bilgisayarlarda kullanılan ISA, VLB (Vesa Local Bus - yerel veri yolu), EISA, MCA (IBM Microchannel) veya PCI veriyolu mimarisi ile çalışabilirler.
Linux, SMP (symmetric multi processor) olarak da bilinen birden fazla işlemcili bilgisayarlar üzerinde de çalışabilir ve birden fazla işlemciyi en verimli şekilde kullanır.
Kişisel bilgisayarların kullandığı 80x86 tabanlı işlemciler dışında, taşınan ve sorunsuzca çalıştığı bilinen işlemciler ve bilgisayarlar ile konu hakkında daha fazla bilgi alınabilecek İnternet adresleri aşağıda verilmiştir.
Linux/68000 Linux/MIPS Linux/PowerPC Linux for Acorn MacLinux Compaq Deskpro XL IBM PS/2 MCA systems Compaq Contura Aero IBM ThinkPad Linux/MIPS Linux/Alpha HP PA-RISC SPARC/Linux Linux, metin modu kullanırken tüm ekran kartlarıyla (Hercules, CGA, EGA, CGA, IBM monokrom) sorunsuz çalışır. X Window çalıştırmak isterseniz hızlandırılmış bir SVGA kart önerilir. Sürekli yenileri eklense de aşağıda şu anda desteklenen kartların tam listesi vardır.
Hercules mono VGA / VGA Mono EGA ARK Logic ARK1000PV/2000PV, ARK1000PV/VL ATI VGA Wonder, ATI Mach32, ATI Mach8, ATI Mach64 Cirrus 542x, 543x, 62x5, 6420/6440 OAK OTI-037/67/77/87 Trident TVGA8900, TVGA8800, TVGA9xxx Tseng ET3000/ET4000/W32, ET4000/W32/W32i/W32p, ET4000AX IBM 8514/A, IBM XGA, XGA-II IIT AGX-010/014/015/016 (16 bpp) Oak OTI-087, OTI-067, OTI-077 S3 911, 924, 801, 805, 928, 864, 964, Trio32, Trio64, 868, 968 Weitek P9000 (16/32 bpp) Diamond Viper VLB/PCI Orchid P9000 Western Digital PVGA1, WD90C00/10/11/24/30/31/33 Avance Logic AL2101/2228/2301/2302/2308/2401 Chips & Technologies 65520/65530/65540/65545 Compaq AVGA Genoa GVGA MCGA (320x200) MX MX68000/MX68010 NCR 77C22, 77C22E, 77C22E+ RealTek RTG3106 Video 7 / Headland Technologies HT216-32 Western Digital/Paradise PVGA1, WD90C00/10/11/24/30/31/33 Hyundai HGC-1280 Sigma LaserView PLUS Sabit Diskler ve Sabit Disk Denetleyicileri Linux, standart IDE, bazı ESDI, hemen hemen tüm SCSI ve nadiren kullanılsa da MFM ve RLL denetleyicilerini desteklerler. Aslında Linux çalıştırmak için sabit diske gerek yoktur. Ağ üzerinden, Bootp protokolü yardımıyla Linux yüklü başka bir bilgisayarın kaynaklarını kullanmak mümkündür. Sabit disk denetleyiciniz en az 16 bit olmalıdır. Genellikle MS-DOS altında sorunsuz çalışan her sabit diski Linux da görebilir.
Sabit disk üzerinde Linux için bir miktar yer ayırmalısınız. Birden fazla disk de kullanabilirsiniz, Linux her diski ayrı bir dizin altından erişebilir. Bu konuda daha geniş bilgiyi Linux kurulumu bölümünde bulabilirsiniz.
Sabit diskler, denetleyicileri desteklendiği sürece Linux altında kullanılabilirler. Artık neredeyse tüm CD-ROMlar SCSI denetleyicilerle çalışıyorlar. Bir SCSI denetleyiciniz varsa makinanız CD-ROMu da tanıyacaktır. Linux, CD-ROMların standart iso9660 dosya sistemini de tanır.
Desteklenenen kartlar,
AMI Fast Disk VLB/EISA Adaptec AVA-1505/1515, AHA-1510/152x, AHA-154x, AHA-174x, AHA-274x, AHA-2940/3940, ACB-40xx Always IN2000 BusLogic (ISA/EISA/VLB/PCI) DPT PM2001, PM2012A (EATA-PIO) DTC 329x (EISA) (Adaptec 154x compatible) Future Domain TMC-16x0, TMC-3260 (PCI), TMC-8xx, TMC-950 Media Vision Pro Audio Spectrum 16 SCSI (ISA) NCR 5380 generic, 53c400, 53c406a, 53c7x0, 53c8x0 (PCI) Qlogic / Control Concepts SCSI/IDE (FAS408) (ISA/VL Seagate ST-01/ST-02 (ISA) SoundBlaster 16 SCSI-2 (ISA) Trantor T128/T128F/T228 (ISA) UltraStor 14F (ISA), 24F (EISA), 34F (VL Western Digital WD7000 SCSI AMD AM53C974, AM79C974 (PCI) Adaptec SCSI-MFM/RLL bridgeboard Iomega PC2/2B Qlogic (ISP1020) (PCI) Ricoh GSI-8 Ethernet Kartları Piyasada çok çeşitli ethernet kartları vardır. Genellikle yaygın olarak kullanılanlar 3Com veya NE2000 uyumlulardır. Aşağıda desteklenen ethernet kartların bir listesi yeralmaktadır. PCMCIA, Tokenring, ISDN, AX25 kartlarının uyumlu olanları, çok nadir kullanıldıkları için burada belirtilmeyecektir.
3Com 3C501, 3Com 3C503, 3C505, 3C507, 3C509/3C509B (ISA) / 3C579 (EISA) AMD LANCE (79C960) / PCnet-ISA/PCI (AT1500, HP J2405A, NE1500, NE2100, NE2000, NE1000 AT&T GIS WaveLAN Allied Telesis AT1700 Ansel Communications AC3200 EISA Apricot Xen-II Cabletron E21xx DEC DE425 (EISA) / DE434/DE435 (PCI), DEC DEPCA HP PCLAN 27245, 27247, 27252A, 10/100VG PCLAN Intel EtherExpress, EtherExpress Pro New Media Ethernet Racal-Interlan NI5210, NI6510 PureData PDUC8028, PDI8023 SEEQ 8005 SMC Ultra Schneider & Koch G16 Western Digital WD80x3 Zenith Z-Note / IBM ThinkPad 300 built-in adapter Ses Kartları Linux üzerinde hemen her türlü ses kartı desteği var. SoundBlaster16 ses kartlarının üzerinde ASP çipi veya 4.11 ve 4.12 DSP (digital signal processor - sayısal ses işleyici) bulunanları Linux üzerinde kullanamazsınız.
Desteklenen ses kartları,
6850 UART MIDI Adlib (OPL2) Audio Excell DSP16 Aztech Sound Galaxy NX Pro Crystal CS4232 CHO-PSS (Orchid SoundWave32, Cardinal DSP16) Ensoniq SoundScape AWE 32 Gravis Ultrasound, Gravis Ultrasound MAX Logitech SoundMan Games, Logitech SoundMan Wave Logitech SoundMan 16 (PAS-16 uyumlu) MPU-401 MIDI MediaTriX AudioTriX Pro Media Vision Premium 3D (Jazz16), Pro Sonic 16 (Jazz), Pro Audio Spectrum 16 Microsoft Sound System (AD1848) OAK OTI-601D cards (Mozart) OPTi 82C928/82C929 cards (MAD16/MAD16 Pro) Sound Blaster, Sound Blaster Pro, Sound Blaster 16 Turtle Beach Wavefront cards (Maui, Tropez) Wave Blaster | |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:07 am | |
| Fare: Linux, Microsoft serial mouse, Mouse Systems serial mouse, Logitech Mouseman serial mouse, Logitech serial mouse, ATI XL Inport busmouse, Microsoft busmouse, Logitech busmouse ve PS/2 mouse destekler.
Genellikle kullanacağınız farenin türü Microsoft ya da Mouse Systems serial mouse olacaktır.
Modem, Yazıcı ve Oyun Çubuğu Hem internal (kasa içine takılan) hem de external (kasanın dışında kalan) tüm modemler Linux tarafından desteklenir. Aynı şekilde paralel veya seri porta takılan her yazıcı ve çizici desteklenir. İsterseniz bunları yerel bir ağ üzerinden birden fazla makinaya paylaştırabilirsiniz. Linux altında lpr yazılımı, yazıcılara erişimi sağlamak için kullanılır.
Oyun çubukları için sürücüler ister doğrudan çekirdeğe eklenebilir, istenirse de modül olarak derlenebilir.
Aşağıda, Linuxun desteklediği giriş/çıkış kartlarının geniş bir listesi vardır.
AST FourPort and clones Accent Async-4 Arnet Multiport-8 Bell Technologies HUB6 Boca BB-1004, 1008, BB-2016, IO/AT66, IO 2by4 Computone ValuePort DigiBoard PC/X (4, 8, 16 port) Comtrol Hostess 550 (4, 8 port) PC-COMM 4-port (4 port) SIIG I/O Expander 4S (4 port, uses 4 IRQs) STB 4-COM (4 port) Twincom ACI/550 Usenet Serial Board II (4 port) Cyclades Cyclom-8Y/16Y (8, 16 port) (ISA/PCI) Stallion EasyIO, EasyConnection 8/32, 8/64 1.8 Linux Avantaj ve Dezavantajları Pekçok insan, ``neden Linux? diye sorabilir. Belki de cevap önce kullanıcının kendini tanıması ile bulunabilir. Değişik yerlerde Linux kullanılması ve bunun sonuçları hakkında gözlemlediklerimizin ışığı altında çok kabaca: Eğer, bilgisayarla ilişkiniz belirli paket programlara dayanıyorsa, bilgisayar kullanmak için bilgisayar konusunda bilgi sahibi olmanız gerektiğine inanmıyorsanız, bilgisayar ile uğraşmak hoşunuza gitmiyorsa, sorunlarınızı kendi başınıza çözmeyi denemekten hoşlanmıyorsanız, bir sorun çıktığında para vererek de olsa bu sorununuzu birisi aracılığı ile çözmek istiyorsanız Linux kesinlikle size göre değil. Ama eğer, bilgisayarınızla ilgilenmekten hoşlanıyorsanız, bilgisayarda çıkan problemlerle uğraşmak hoşunuza gidiyorsa, diğer işletim sistemlerinin sizi sıktığına ve sınırladığına inanıyorsanız, donanımınızdan daha çok performans istiyorsanız, UNIX işletim sistemi ile çalışmayı seviyorsanız Linux size göre olabilir.
Avantajları UNIX işletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız ve bu işletim sisteminde platforma bağımlı bir yazılım kullanmıyorsanız, Linux ideal bir çözümdür.
Linux ücretsizder. Sadece işletim sisteminin maliyeti açısından değil, verdiği performans için ihtiyaç duyduğu donanım açısından da çok ucuzdur. Üstüne üstlük çok kullanılan ve bol yedek parçası bulunan bir platform altında çalıştığı için belirli bir Linux sisteminin performansını artırmak için yapılması gereken yatırım başka bir UNIX iş istasyonunu aynı oranda geliştirmek için gereken yatırıma göre çok düşüktür. Herhangi bir Sun bilgisayarın hafizasını iki katına çıkarmak için harcanacak para ile bir Linux-PCnin hafizasını iki katına çıkarmak için harcanması gereken parayı kıyaslamayı deneyin. Fakat şirketler bazında Linuxun bedava bir işletim sistemi olması genelde gözardı edilir.
Bir Linux makine bu sayede sadece işletim sistemi açısından değil donanım olarak da ucuza gelmektedir.
Linux hızla geliştirilmektedir. Bu gelişimin en büyük yararı, eksikliklerin kullanıcıların talepleri ve çabaları sonucunda hızla giderilmesidir. Linux diğer tüm işletim sistemlerine göre belirli bir donanım için daha hızlı destek verebilmektedir.
Linux çok değişik donanımlar ve servisler icin özel olarak hazırlanır. İşletim sisteminin temelini oluşturan çekirdek kullanıcı tarafından da derlenebildiği için, bu derleme sırasında sadece kullanım amacına yönelik alt programlarla donatılır. Bu genel olarak daha sistemin performansını artırmaktadır. (Örnek olarak SCSI donanımınız yoksa çekirdeğinizde SCSI ile ilgili alt programlara yer vermezsiniz)
Dezavantajları Linuxun serbestçe dağıtılıyor olması bir çok kişinin bu işletim sistemine güvenmemesine yol açmıştır. ``Ciddi bir şey olsa, bedava olmazdı ! kanısı oldukça yaygındır.
Linuxun sürekli gelişiyor olması en büyük dezavantajlarından biridir. Henüz tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi (hala Windows95 programlarını çalıştıramıyor ), gelişimin bazı aşamalarında topyekün değişiklikler yapılması, gelişimi takip etmek için bazen sürekli yenileme yapılması, birçok kullanıcının bu işletim sistemine güvenmemesine yol açmıştır.
Linux herhangi bir ticari destek altında gelişmemektedir. Bunun en büyük yararı işletim sisteminin ticari kaygılar taşımamasıdır. Ancak bunun yanı sıra diğer işletim sistemlerinde olan teknik destek, dağıtım ve dökümantasyon alanlarında eksikleri vardır. Özellikle teknik destek eksikliği, anahtar teslim çözümlere alışmış kullanıcıların çokluğu Linux kullanıcılarının sayısını sınırlayan temel faktörler olmuşlardır.
Bu konudaki eksikliği gidermek için çeşitli gönüllü kuruluşlar, kullanıcı grupları oluşmuştur. Zamanla Linux teknik desteği ticari bir konu olarak ortaya çıkmıştır. Şu anda tüm dünyada Linux çözümleri konusunda teknik destek veren danışmanlar bulunmaktadır. Bu kişiler ve kurumlar hakkında ayrıntılı bilgiyi Consultants-HOWTO dökümanında bulabilirsiniz.
Linux işletim sistemini geliştirenlerin ticari kaygılar gütmemeleri bazı ticari yazılımların Linux üzerinde gelişmemesine sebep olmuştur. Linux üzerinde belirli konularda diğer işletim sistemlerinden aşağı kalmayan yazılımlar bulunmasına rağmen, belirli bazı konularda çok zayıf kalmıştır. ( Mesela oyunlar )
Linux üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanıcıların rahatça kullanabileceği düzeyde değildir. Bazı çözümler kullanıcıların belirli bir yazılım ve işletim sistemi bilgisine sahip olmalarını gerektirmektedir.
Sonuç olarak: Biz uzun süre Linux kullandık ve çok zevk aldık. Diğer işletim sistemleri ile yapamadığımız birçok uygulamayı Linux sayesinde gerçekleştirdik. Belirli bir donanım ile gösterdiği performansın bir çok işletim sisteminin üzerinde olduğunu gördük. Ne var ki her uygulama için Linuxun ideal bir çözüm olarak ortaya çıkmadığının bilincinde olmak gerekir. Belki ilerleyen senelerde üzerinde geliştirilen uygulama yazılımları daha çok kişiyi başka işletim sistemleri kullanmaktan vazgeçirecektir.
|
|
|
|
| |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:07 am | |
| Linux nedir denemek isteyen bir kişi için
Bölüm 1: DOS 1000 Mbyte Bölüm 2: Linux 180-200 Mbyte Bölüm 3: Linux swap bölümü 10-20 Mbyte İşinde arada sırada Linux kullanan birisi için
Bölüm 1: DOS 400 Mbyte Bölüm 2: Linux 400 Mbyte Bölüm 3: Linux takas bölümü 32 Mbyte Bölüm 4: DOS (DOS altında D: olarak gözükecek) 400 Mbyte İnternet üzerinde sadece Linux kullanılan bir bilgisayar için
Bölüm 1: Linux 100 Mbyte Bölüm 2: Linux takas bölümü 60 Mbyte Bölüm 3: Linux /usr 400 Mbyte Bölüm 4: Linux /home 600 Mbyte
2.4 Bilgisayarin Linux ile Açılması Bilgisayarın sabit diski üzerinde yer ayırdıktan, bir Linux dağıtımı bulduktan sonra artık Linux yüklemek için yapılması gereken, yükleme yapmanıza yardımcı olmaya yetecek şekilde bilgisayarınızı Linux altında çalıştırmaktır. Bu amaçla boot ve root disketi adı verilen iki disket kullanılması yeterlidir.Bu disketlerden boot disketi bilgisayarınız üzerindeki donanıma uygun bir Linux çekirdeği (kernel) içerir ve bilgisayarın Linux ile açılmasını sağlar, root disketi adı verilen diğeri ise makinanız Linux olarak açıldığı zaman çalıştıracağı yazılımları içeren ve Linux un çalışması için gereken sistem programlarını içerir. Bu iki disketi, MS-DOS altındaki sistem disketine benzetmek mümkündür.
Boot ve root disketleri, Linux dağıtımı ile birlikte gelirler. Eğer bir CD-ROM dağıtımı ullanıyorsanız, büyük ihtimal disketler CD-ROM ile beraber geleceklerdir. Eğer dağıtımı İnternetten alıyorsanız bu disketler bir disket görüntüsü olarak bulunacaklardır. Yapmanız gereken bu disket görüntülerini normal disketlere bu amaç için yazılmış bir yazılımla aktarmak ve açılış disketlerini oluşturmaktır. Bunun için RAWRITE.EXE programını kullanabilirsiniz.
Root disketi için genelde bir veya iki seçenek bulunmaktadır. Genelde kullanılan disket color.gz adını alır.
Boot disketi için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Zira boot disketi Linux çekirdeğini içermektedir. Her işletim sistemi, o işletim sistemi altında çalışacak olan bilgisayar üzerindeki donanıma erişebilmek için bazı destekler içerir. Ne var ki her donanım kendisine göre bir takım farklılıklar gösterir. Linux bilgisayarınız üzerinde bulunan birçok donanım için destek verebilir, ne var ki tüm donanım desteğini tek bir çekirdekte toplamak çekirdeğin gereksiz yere büyümesine ve hantallaşmasına neden olacaktı (Bilgisayarınızda ses kartı donanımı yoksa çekirdeğin ses kartı desteğine ihtiyacınız olmayacaktır, yapılan sadece gereken destekleri ekleyerek çekirdeğin verimini artırmak demektir). Linux çekirdeği gerektiğinde destek verdiği donanımları destekleyecek şekilde güncellenebilir. Ancak Linux yükleyebilmek için, seçeceğiniz yükleme yöntemine göre bazı donanımlara destek vermesi gereklidir. Örnek vermek gerekirse, NFS üzerinden Linux yüklemek için çekirdek içerisinde mutlaka ağ (network) desteğinin olması gerekmektedir ama ses kartı desteğinin olmasına gerek yoktur. Linux yükledikten sonra derleyeceğiniz bir çekirdeğe ses kartı desteği vermesini sağlayabilirsiniz.
Bir işletim sisteminin sabit diske yüklenme aşamasında kullanıcıya sağlayacağı en büyük kolaylık, deneyimli kullanıcılar için tüm paketleri kurmadan önce sormak, Linuxu bilmeyen ve sabit diskine Linux kurmak isteyen yeni kullanıcılar için ise kurulum aşamasını mümkün olan en az soru ile bitirip daha önceden belirlenmiş birtakım paketleri otomatik olarak yüklemektir.
Çok farklı donanımların olması Linux yükleyebilmek için bir dizi boot disketinin oluşmasına neden olmuştur. Güncel bir Linux dağıtımında hangi boot disketlerinin hangi donanımlara destek verebildiğini görmek için ilgili dağıtımla gelen README dosyalarına bakmak gerekecektir. Şu anki Slackware dağıtımı ile gelen boot disketlerinden bazıları
· · · bare.i IDE sabit disklere, sabit disk veya IDE/ATAPI CD-ROMlardan yükleme yapmak için
net.i IDE sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için · · · scsinet.s SCSI sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için. Buna ek olarak değişik SCSI denetçileri için 25 kadar değişik boot disketi bulunmaktadır.
xt.i Bu açılış disketinde sadece IDE ve XT sabit disk sürücüleri vardır. Boot disketleri hakkında geniş bilgi için Bootdisk-HOWTOdökümanından yararlanabilirsiniz.
Boot ve root disketlerinizi de elde ettikten sonra artık bilgisayar ilk defa Linux altında çalışmak için hazırdır. Boot disketini takarak sistemi açın (PCnin açılma sırasının A:,C: olmasına dikkat edin). Disket açılır açılmaz yaklaşık bir sayfalık bir mesaj verecek ve kullanıcıdan ek bir parametre isteyip istemediğini soracaktır. Bu noktada çalışacak olan çekirdeğe birçok ek parametre verilebilir. Eğer herşey yolunda giderse bu noktada özel bir parametre belirtmeye gerek kalmayacaktır. Boot disketi parametreleri hakkında BootPrompt-HOWTO içerisinde detaylı bilgi bulabilirsiniz. Bu aşamayı geçtikten sonra çekirdek yüklenmeye başlayacak ve bir dizi mesaj geçecektir. Bu mesajlar çekirdeğinizin bilgisayar üzerindeki donanımları tanıması ve çeşitli hizmetleri çalıştırması ile ilgili mesajlardır. Çekirdeğin donanımınızı ne şekilde tanıdığı bu mesajlardan anlaşılır. Yükleme yapabilmek için çekirdeğin sabit diskinizi ve ağ bağlantısı kullanacaksanız ethernet kartınızı doğru olarak tanımış olması gerekecektir.
Daha sonra kullanıcıdan root disketini yüklemesi için bir mesaj çıkacaktır. Bu aşamada boot disketi yerine root disketi takılmalıdır. Kısa bir yüklemeden sonra bir mesaj çıkacak ve ardından
login: mesajı ile karşılaşılacaktır. Tebrikler ! Artık Linux altında çalışmaya başlayabilirsiniz. Bilgisayar şu anda sizden bir kullanıcı ismi beklemektedir. root yazarak sisteme girin.
Örnek FDISK Çalışması Bu örnek içerisinde 1 Gbytelık SCSI sabit diske sahip bir makine üzerinde LINUX için gerekli kısımların ayrılması adım adım incelenmiştir. Sözkonusu sabit disk üzerinde kullanıcı önceden 400 Mbytelık bir kullanıcı alanı tanımlamış ve geri kalan alanı LINUX için ayırmıştı. Düşünülen dağılım:
400 Mbyte DOS 250 Mbyte LINUX işletim sistemi 60 Mbyte Takas alanı ve geri kalan alan LINUX altında kullanıcı alanı.
fdisk programı çalışır çalışmaz ilk iş olarak mevcut bölümler hakkında bilgi almak için p komutunu ( Print Partition Info) kullanıyoruz.
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M Bu tablo bize sadece tek bölüm ayrıldığını, ayrılan alanın DOS formatında olduğunu, boot edecek bölüm olduğunu belirtiyor. Bölümün adı /dev/sda1, yani ilk SCSI sabit disk üzerinde tanımlanan ilk bölüm. İlk iş olarak LINUX işletim sistemi için yeni bir bölüm yaratmalıyız.
Command (m for help): n Command action e extended p primary partition (1-4) p Partition number (1-4): 2 First cylinder (396-1017): 396 Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([396]-1017): +250M n komutu ile kendimize yeni bir bölüm yarattık. İlk seçenek temel bir disk bölümümü yoksa gelişmiş bir disk bölümü üzerinde mi işlem yapacağımızı sordu. Temel bir bölüm için p komutunu girdik. Daha sonra hangi bölümü yaratacağımızı sordu. Halen mevcut 1 bölüm var, bu bölüm ikinci bölüm olacak bu yüzden 2 yazdık. | |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:07 am | |
| Bölümün başlangıç adresini giriyoruz. Bu değer otomatik olarak bir önceki bölümün bitiş değerinden hesaplanmaktadır. Sadece onaylıyoruz. Daha sonra istediğimiz boyutu belirtiyoruz. +250M tanımı 250 Mbytelık bir kısım istediğimizi belirtiyor. Yarattığımız bu bölümü p komutu ile inceliyoruz
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/sda2 396 396 642 256139 83 Linux native fdisk yaratılan her bölümü otomatik olarak (LINUX native) olarak yaratmaktadır. Şimdi takas alanı için 60 Mbytelık 3. temel bölümü tanımlayalım:
Command (m for help): n Command action e extended p primary partition (1-4) p Partition number (1-4): 3 First cylinder (643-1017): 643 Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([643]-1017): +60M
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/sda2 396 396 642 256139 83 Linux native /dev/sda3 643 643 702 62220 83 Linux native Dikkat edilecek olursa bu bölüm de LINUX native olarak tanımlandı. LINUX tarafından takas bölümü olarak kullanılacak olan bölümler farklı bir yapıya sahiptirler ve ayrıca tanımlanmaları gerekmektedir. Bu amaçla t komutu ile herhangi bir bölümün tipini değiştirmek mümkündür. (Tip değiştirmekle o bölümün yapısı (formatı) değişmiş olmuyor, format sonradan yapılan bir işlemdir)
Command (m for help): t Partition number (1-4): 3 Hex code (type L to list codes): 82 Changed system type of partition 3 to 82 (Linux swap)
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/sda2 396 396 642 256139 83 Linux native /dev/sda3 643 643 702 62220 82 Linux swap Yukarıda yapılan işlemle 3 numaralı bölümün tipini Linux swap olarak değiştirmiş olduk. Şu anda üç farklı türden alanımız mevcut. Son bölümü de yine n komutu ile ekleriz.
Command (m for help): n Command action e extended p primary partition (1-4) p Partition number (1-4): 4 First cylinder (703-1017): 703 Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([703]-1017): 1017
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/sda2 396 396 642 256139 83 Linux native /dev/sda3 643 643 702 62220 82 Linux swap /dev/sda4 703 703 1017 326655 83 Linux native Bu örnekte boyut Mbyte cinsinden verilmedi. Zaten amaç kalan alanı tümüyle kullanıcı alanı olarak ayırmaktı. Bu nedenle son silindirin numarasının girilmesi yeterli oldu. Artık yapılması gereken bu bilginin diske yazılmasıdır. Şu ana kadar yapılan hiç bir değişiklik sistem üzerinde herhangi bir etki yapmamıştır. Ancak bölümleme bilgisi diske yazıldıktan sonra geri dönüş yoktur. Lütfen yaptığınız değişiklikleri bir kez daha gözden geçirin!
Command (m for help): w The partition table has been altered!
Calling ioctl() to re-read partition table. (Reboot to ensure the partition table has been updated.) Syncing disks. Reboot your system to ensure the partition table is updated. Sabit diski bölümleme esnasında karşılaşılan bazı sorunlar vardır. Bunların en önemlisi Linuxun nasıl çalıştırılacağı ile ilgilidir. Linux açmak için belli başlı üç yöntem vardır:
LILO ile bir boot menüsünden DOS altından LOADLIN isimli bir yazılımla Yüklemek için yapıldığı gibi bir boot diskiyle Son iki yöntem herhangi bir sınırlama getirmezken ilk yöntemin bir sınırlaması vardır. LILO isimli yazılım ile kullanıldığı zaman bilgisayar açıldığı zaman minik bir yazılım çalıştırır ve gerektiğinde Linux çekirdeğini yükler. Ancak çekirdek yüklenmesine kadar geçen süre içerisinde sistemin BIOS komutları çalışır. Bu komutların önemli bir sınırlaması bir disk üzerindeki bir yazılımı belirleyen üç parametreden (silindir sayısı, kafa numarası, sektör numarası) silindir sayısının en fazla 1024 ile sınırlı olmasıdır. Bu bakımdan LILO kullanılacaksa Linux çekirdeğinin yer alacağı bölüm bu 1024 numaralı silindir sınırının altında kalmalıdır. Bu sınırlama tamamıyla DOSun kullandığı BIOSun bir sınırlamasıdır. Yeni BIOSlar bu sınırlamadan kurtulmak için LBA adı verilen bir yöntem kullanırlar. Bu yöntemin temelinde BIOSta kafa sayısı için gereksiz yere ayrılan kısımların silindir sayısını belirtmek için kullanılmasıdır. (BIOS, bir sabit disk için 64e kadar kafa kabul edebilmektedir. Pratik olarak 15 kafadan fazla sabit diskin üretilmesi çok zor olduğu için yapılan kafa sayısını iki veya dört ile çarparak, silindir sayısını iki veya dörde bölmektir.) Böylelikle 1654 silindirli 16 kafalı bir sabit disk, LBA olarak 827 silindirli ve 32 kafalı olarak tanımlanabilmektedir. İkinci durumda bu disk üzerinde tanımlanabilecek her bölümün yukarıda belirtilen sınırlama içerisinde kalacağına dikkat ediniz.
Setup Programı Disk üzerindeki tanımlamaları da bitirdikten sonra artık setup yazılımı çalıştırılabilir. Setup Linux yüklemek için gereken temel birçok işlemi yapabilir. Ok tuşları yardımı ile menüler arasında gezerek işlemleri tamamlayabilirsiniz. Burada yukarıdan aşağıya doğru bir sıra izleyebilirsiniz.
Şu anki güncel Slackware dağıtımının setup komutu çalıştırılınca ekrana gelen menüleri aşağıdadır.
Welcome to Slackware Linux Setup.
Hint: If you have trouble using the arrow keys on your keyboard, you can use +, -, and TAB instead. Which option would you like?
HELP Read the Slackware Setup HELP file KEYMAP Remap your keyboard MAKE TAGS Tagfile customization program TARGET Select target directory [now: /] SOURCE Select source media DISK SETS Decide which disk sets you wish to install INSTALL Install selected disk sets CONFIGURE Reconfigure your Linux system PKGTOOL Install or remove packages with Pkgtool EXIT Exit Slackware Linux Setup
< OK > HELP Menüsü : Setup programı hakkında bazı ipuçları verecektir. · · · KEYMAP Menüsü : Bu menü ile Amerikan klavye dışında bir klavye tanımlamak mümkün olacaktır. Henüz türkçe q veya f klavye desteği bulunmamaktadır.
· · · MAKE TAGS Menüsü : Bu menü yardımı ile dağıtım disketlerinde özel uzantılı dosyalar hazırlayarak hangi paketlerin yükleneceğini otomatik olarak belirlemek mümkündür. Bu sayede eğer benzer makinalar yüklenecekse yüklenecek paketler bir kere belirlenir ve bir daha menülerden ekstradan paketlerin seçilmesine gerek kalmaz.
· · · ADDSWAP Menüsü : fdisk ile ayırdığınız takas bölümünü uygun şekilde formatlar ve bu bölümü kullanıma açar. Setup yazılımı hangi disk bölümünün takas bölümü olarak ayrıldığını otomatik olarak bulacaktır. Daha sonra sözkonusu alanları formatlayacak ve bu takas alanını sistem belleğine ekleyecektir. (Her adımda bir onay isteyecektir)
· · · TARGET Menüsü : Linuxun hangi bölüme yükleneceğini belirler. Bu menüye girildiği zaman Linuxun disk formatına (ext2) sahip (sabit disk bölümü numarası 83 olan) tüm disk bölümleri gösterilecek ve içerlerinden hangisine Linux kurulması istenileceği sorulacaktır. Bu aşamadan sonra o disk bölümü kullanıcı isterse formatlanacaktır. Burada iki format seçeneği vardır. Bu seçeneklerin ikincisinde disk önce hatalar için taranacak daha sonra formatlanacaktır. Eğer Linux disk formatında başka bölümler varsa bu bölümlerin kullanılmasının istenip istenmediği sorulacaktır. Bu sayede disk hiyerarşisinin herhangi bir kısmını bu ek disk bölümleri üzerine kurmak mümkündür. Son olarak Linux tarafından desteklenen başka disk bölümleri varsa (Örneğin DOS) bu bölümlere Linux altından erişim yapılmasının istenip istenmediği sorulacak ve bu bölümler için hiyerarşi içerisinde bir dizin atanması istenecektir.
· · · SOURCE Menüsü : Bu menü Linux dağıtımının nerede aranması gerektiğini belirler. Buradaki seçenekler
SOURCE MEDIA SELECTION
Where do you plan to install Slackware Linux from?
1 Install from a hard drive partition 2 Install from floppy disks 3 Install via NFS 4 Install from a pre-mounted directory 5 Install from CD-ROM o o o 1 Numaralı seçenek, Linux dağıtımını bir sabit disk bölümünde aramak için kullanılacaktır. Bu seçenekle örnek olarak DOS kısmında bulunan dağıtım disketlerinden yükleme yapılabilir.
o o o 2 Numaralı seçenek, disketlerden yükleme yapmaktır. Çalışır bir sistemi birkaç disketle oluşturmak mümkündür. Ancak günümüzde pek tercih edilen bir yöntem değildir.
o o o 3 Numaralı seçenek, NFS üzerinden yükleme yapmak için kullanılmaktadır. Burada bilgisayarın bir yerel bilgisayar ağına bağlı olması, Bu bilgisayar ağı üzerindeki bir sunucu üzerinde erişim izni bulunan bir dizin altında dağıtım disketlerinin bulunması gerekmektedir. Bu seçenekle yükleme yapmak için boot disketi içerisinde yer alan diskette ağ desteğinin bulunması gerekmektedir. Bu seçeneğin ardından bilgisayarın (geçici) IP numarası varsa ağ üzerindeki yönlendiricinin (router-gateway) IP numarası, ağ maskesi (subnet mask), NFS sunucusu IP numarası ve sunucu üstünde dağıtım disketlerinin bulunduğu hiyerarşi gibi ağ ile ilgili parametreler sorulacaktır. Bu soruların cevabını sistem yetkilisinden öğrenmeniz ve onun onayını almanız gerekecektir.
o o o 4 Numaralı seçenek, aslında 1 numaralı seçeneğe çok benzemektedir. Aradaki fark bu durumda sistem hiyerarşisine bağlanmış (mounted) bir dizin içerisinde dağıtım disketlerinin bulunmasıdır.
o o o 5 Numaralı seçenek ise CD-ROMdan yükleme yapmak içindir.
· · · DISKSETS Menüsü Artık nereye ve nereden yükleyeceğiniz belirlenmiştir. Sıra yüklemek istediğiniz disket serilerini seçmeye gelmiştir. Disk serileri:
CUS Also prompt for CUSTOM disk sets A Base Linux system AP Various Applications that do not need X D Program Development (C, C++, Lisp, Perl, etc.) E GNU Emacs F FAQ lists, HOWTO documentation K Linux kernel source N Networking (TCP/IP, UUCP, Mail, News) T TeX typesetting software TCL Tcl/Tk script languages X XFree86 X Window System XAP X Applications XD X Server development kit XV XView (OpenLook Window Manager, apps) Y Games (that do not require X) 1. 1. 1. A Serisi (8 disket) : Temel işletim sistemi bu disketlerde yer alır. Temel disk hiyerarşisi yaratılır, sistemin çalışması için hayati olan yazılımlar, terminal yazılımları, kabuklar (shell), disk düzenleme yazılımları, kütüphaneler, Linux çalıştırmak için LILO ve LOADLIN bu disketlerdedir.
2. 2. 2. AP Serisi (5 disket) : X Window ortamı gerektirmeyen uygulama yazılımlar. Metin editörleri, ghostscript, man sayfaları, midnight commander (Norton commander benzeri bir yazılım) bu disketlerde yer alır.
3. 3. 3. D Serisi (13 disket) : Tüm programlama dilleri ve destek yazılımları bu disketlerde yer alır. Eğer kendinize yeni bir Linux çekirdeği derlemeyi düşünüyorsanız bu seriye ihtiyacınız var.
4. 4. 4. E Serisi (8 disket) : EMACS editörü.
5. 5. 5. F Serisi (2 disket) : Linux hakkında birçok döküman ve açıklama bu disketlerde yer almaktadır. Yeni başlayan birisinin bu disketleri mutlaka yüklemesi gerekir. Söz konusu dökümanlar sıkıştırılmış halde
6. 6. 6. /usr/doc 7. 7. 7. /usr/doc/faq 8. 8. 8. /usr/doc/faq/HOWTO dizinlerine yüklenecektir. Birçok kullanıcı cevap aradığı soruların birçoğunun zaten makinelerinde yazılı olduğunu sonradan öğrenince çok şaşırmaktadır. Dökümanlar sıkıştırılmış olduklarından
zless gibi sıkıştırılmış dosyaları destekleyen bir yazılımla okunmaları gerekir.
9. 9. 9. K Serisi (6 disket) : Çekirdeğin kaynak kodu burada bulunur. Eğer kendi donanımınıza uygun bir çekirdek derlemek istiyorsanız bu seriye muhakkak ihtiyaç duyacaksınız. FTP arşivlerinden kaynak kodu olarak bulacağınız bazı yazılımlar da bu hiyerarşi altında yer alan bazı dosyalara ihtiyaç duyacaklardır.
10. 10. 10. N Serisi (6 disket) : Ağ desteği bu disketler ile sağlanmaktadır. E-posta okuma yazılımları, lynx, www sunucusu, haber grubu okuma yazılımları bu disketlerin içerisinde yer alan yazılımlardır.
11. 11. 11. T Serisi (9 disket) : TeX. TeX yüklerken üç temel seçenekle karşılaşacaksınız. İlk seri seçenek hangi TeX yardımcı paketlerini isteyeceğinizi sorar, ikinci seçenekler hangi dil için makro tanımları istediğinizi sorar, son seçenek ise yazı tipleri hakkında tercihlerinizi sorar. (Burada gerçekten çok fazla seçenek var)
12. 12. 12. TCL Serisi (2 disket) : X Window altında kullanımı basit bir programlama dili ve bu dili ile yazılmış bazı uygulama yazılımları (tkdesk)
13. 13. 13. X Serisi (16 disket) : X Window desteği. Bu disketlerin büyük kısmı değişik grafik kartları için X window sunucuları ve yazı karakterlerinden oluşmaktadır. Linux yüklediğiniz bilgisayar üzerindeki grafik kartını bilmeniz ve buna uygun bir sunucu seçmeniz gerekmektedir.
14. 14. 14. XAP Serisi (4 disket) : X window altında çeşitli uygulamalar: satranç, gnuplot, xv, xfileman, windows95 benzeri X Window arayüzü bu seriler içerisinde yer almaktadır.
15. 15. 15. XD Serisi (3 disket) : Xserver geliştirmek için kütüphaneler ve uygulama yazılımları
16. 16. 16. XV Serisi (3 disket) : OpenLook desteği veren yazılımlar. Bu sayede X Window altında Sun bilgisayarlarda yer alan OpenWindows benzeri bir ortam kullanılabilir.
17. 17. 17. Y Serisi (1 disket) : Minik birkaç oyun. (özellikle bog) Seçtiğiniz disk serileri ilgi alanınızı genel olarak belirler. Her seri içerisinde birçok yazılım pakedi yer almaktadır. Bu paketlerden istediklerinizi yükleyebilirsiniz. | |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:08 am | |
| 2.6 Başlangıçta Bu satırları okuduğunuza göre çalışır durumda bir Linux sisteminiz var demektir. Hala silmediniz mi yoksa? Şaka bir yana, büyük badireler atlattınız. Önünüze sayısız engeller çıkabilirdi. Kurarken elektrikler kesilebilirdi, sabit disk çizilebilirdi veya yanlış bölümü formatlayabilirdiniz. Özellikle Linux Slackware dağıtımını kurmak, dökümantasyon olmadan veya hatırlı bir arkadaşın yardımı olmaksızın gerçekten zordur.
Bu bölümde Linuxa küçük bir giriş yapılacak, daha sonra da UNIX kullanmayanlar sistemle tanıştıracaktır. Bölüm boyunca yapmanız gereken korkmadan sistem üzerinde kolaylıkla gezinti yapmak ve dosyaları kurcalamaktır.
Önceki bölümde sisteme girebilmek için şifresi olmayan "root" kullanıcıyı kullanmıştınız. Bu kullanıcı sistemde en fazla yetkiye sahip kullanıcı olup sistem görevlisi (sorumlusu) adını alır. Eğer root dışında bir kullanıcı hesabı tanımlanmışsa onu kullanın. Şifre yazıldıktan sonra komut istemcisine, yani kısaca kabuk dediğimiz programa girilir. Şifre yazılırken, başkalarının görmemesi için ekrana basılmaz.
Kullanıcı isimleri veya şifrelerde büyük ve küçük harfler arasında fark vardır. Root, root ve ROOT, farklı kullanıcılara işaret eder. Klavyenin en sağındaki Caps Lock tuşunun yanmadığına emin olun.
Sisteme ilk girişte, aşağıdaki gibi bir satırla karşılaşacaksınız.
Welcome to Linux 1.2.13.
linux login: root password: Last login: Thu Feb 13 12:46:35 on tty1 Linux 1.2.13. You have mail. linux:~# Genellikle komut istemcisinin sonundaki karakter, root kullanıcısı için #, diğer kullanıcılar için $ olur. Bu karakterden önce de makina ismi yeralır. MS-DOSta olduğu gibi burada UNIX komutlarını girebileceğiniz kabuk (shell) üzerindesiniz.
Şifreyi değiştirmek için kullanılan komut passwd dir. Bir kullanıcı sadece kendi şifresini değiştirirken roota herkesin şifresini değiştirme yetkisi verilmiştir. Herhangi bir sistemde hesap şifrenizi unutursanız, bunu sadece root değiştirebilir. Root iken passwd yazın ve enter tuşuna basın.
linux:~# passwd Changing password for root Enter new password: ******* Re-type new password: ****** Password changed. linux:~# Şifrenizi iyi saklayın. Root şifresini ele geçiren birisi sistemde istediği değişikliği yapabilir. Şifre seçimi için Linux İşletim Sisteminde Güvenlik konu başlığına göz gezdirin.
Linux komutları hakkında bilgi almak için man komutu kullanılır. Eğer kurulum aşamasında man dosyalarının kopyalanması sorusuna olumlu yanıt verilmişse bunlar /usr/man dizini altında bulunurlar. Örneğin passwd komutu hakkında daha detaylı bilgi almak için
$ man passwd yazın. Tüm man sayfaları /usr/man dizini altında 8 ayrı dizinde saklanır (man1 .. man8). Bazı komutların man dosyaları birden fazla dizin altında bulunur, bir dosya komut hakkında temel bilgi verirken diğeri sistem programcılarına yönelik olabilir. Örnek olarak mount komutu, hem 2, hem de 8 numaralı man dosyalarıyla birlikte arşivlenmiştir. C programlayıcısı, mount komutuna ulaşmak için
$ man 2 mount yazarken normal kullanıcı,
$ man 8 mount yazmalıdır. Bunun yanında başlığında belirli bir anahtar sözcüğü içeren tüm man dosyalarını araştırmak için apropos komutu kullanılır.
Her komut, bir veya birden çok parametre alabilir. Örnek olarak,
find . -name "*.txt" -print komutu, bulunduğunuz yerden itibaren tüm dosyaları araştıracak ve bunların arasından sonu .txt ile bitenleri ekrana basacaktır. Parametreler genel olarak "-" işaretleri ve bu işaretten sonra gelen parametre ismi ile belirtilirler.
| |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:08 am | |
| [b]2.7 Linux Komut Yapısı UNIX ve benzeri işletim sitemlerinde kullanıcının komut yazmasını sağlayan, bu komutları yorumlayarak gerekli işlemleri yapan programlara kabuk (shell) adı verilir. UNIXte bir kullanıcı bir dizi kabuktan istediğini seçebilir. Kabuklar ile ilgili ayrıntılı bilgi ileride verilecektir. Kullandığınız kabuk ne olursa olsun, gerek kabuktan kaynaklanan, gerekse UNIX komutlarının hepsinin uyduğu bazı standartlardan kaynaklanan bazı geleneksel yapılar vardır. Bunları bilmeniz ilk kez duyduğunuz bir komutun kullanımını bile kolayca çıkarabilmenizin yanı sıra, bir dizi genel hatadan kaçınmanızı da sağlayacaktır.
· · · UNIXte (ve Linuxta) bütün komutlar ve dosya isimlerinde büyük/küçük harf ayrımı önemlidir. Sistem komutlarının ve dosyaların çoğu küçük harfle yazılır.
· · · Komut ve dosya adlarında kullanacağınız bazı karakterlerin gerek dosya ve dizin yapısı, gerekse kabuk ve diğer komutlar nedeniyle bazı özel anlamları vardır. Bu karakterlerden yeri geldikçe söz edilecektir. Örneğin, `/ karakteri hiçbir dosya adında bulunamaz (dosya ve dizinler için ayraç olarak kullanıldığından). `- ile başlayan bir dosya oluşturulabilir olsa da silmeye kalktığında yeni bir UNIX kullanıcısının başına dert açabilir.
· · · UNIXte komutlara seçenek verirken seçenekten önce `- karakteri kullanılır. Örneğin ls -l
· · · UNIX komutları tersi istenmedikçe girdilerini standart girdiden (klavye) alır, çıktılarını standart çıktıya (ekran) yazar. Bu özellik ileride anlatılacak olan yönlendirme ve boru (pipe) öperatorleri ile birlikte komut satırından birçok işlemi kolayca yapmanızı sağlar.
UNIX kabukları komut satırından verilen komutu çalıştırmadan önce bir dizi karakteri yorumlayarak dosya ad(lar)ına çevirirler. Bu karakterler: o o o * 0 dahil herhangi bir sayıda karakter yerine geçer. Örneğin rm * komutu bütün dosyaları siler, ls -l a* komutu `a ile başlayan dosyaların listesini verir.
o o o ? tek bir karakter yerine geçer. Örneğin ?? adı iki karakterden oluşan bütün dosyalar anlamına gelir.
o o o [] karakterleri arasında yazılan liste içindeki herhangi bir harfe dönüştürülür. Örneğin cp *[abc] /tmp komutu `a, `b ya da `c ile biten bütün dosyaları /tmp dizinine kopyalayacaktır. liste içinde aralarına `- işareti koyarak aralıklar verebilirsiniz. Örneğin, [A-Z]* büyük harfle başlayan bütün dosyalar anlamına gelir. Liste içindeki `^ karakteri sonrasında belirtilen liste dışındaki bütün karakterler anlamına gelir. Örneğin *[^0-9]* adında rakam olmayan herhangi bir dosya anlamına gelecektir.
2.8 Dosya ve Dizin Yapısı UNIX altında bazı karakterlerin özel anlamları vardır. Dizin ve dosya isimlerinin başında nokta olması durumunda bu dosyalar gizli dosya haline gelir ve parametresiz yazılan ls komutuyla görünmez.
Dosya ve dizin isimleri 255 karakteri aşamazlar.
Sisteme girince önceden tanımlanmış bir dizin altında bulunursunuz. Bu dizin normal kullanıcılar için genellikle /home/ ve ardından gelen kullanıcı dizini ismidir. Bulunduğunuz dizinin ismini görmek için pwd (print working directory) yazın. Temel dosya ve dizin kavramları hakkında detaylı bilgi alabilmek için MS-DOS veya, en iyisi bir UNIX kitabı edinin.
$ pwd /home/gorkem $ UNIX komut yapısı DOSa çok benzer. Dizin değiştirmek için cd , dizin yaratmak için mkdir komutlarını sistemde sıkça kullanılır.
$ cd / $ pwd / Hiyerarşik bir sıraya sahip olan UNIXte en üstte / dizini (kök dizin) yeralır. Sistemdeki tüm diğer dosya ve dizinler bunun altında toplanırlar.
~ işareti, kullanıcının ev dizinini gösterir. Ev dizinine geçin ve mkdir komutu ile benim isimli bir dizin yaratın. Dizini patikasını, bir başka deyişle kök dizininden itibaren ismini vererek de yaratabilirsiniz.
$ cd ~ $ pwd /home/gorkem $ mkdir /home/gorkem/benim 3. Kabuk İşlemleri Sisteme girdiğiniz anda kabuk programının çalıştırıldığından bahsetmiştik. Bu andan sonra yapacağınız tüm işlemler bu kabuk programı tarafından yönetilir ve denetlenir. Kabuk, klavyeden girilen komutları çalıştırarak bir arabirim görevi yapar. UNIX (ve Linux) altında geliştirilen sayısız kabuk çeşidi ve bunların herbirinin kendine ait özelliği vardır. Her programcı kendi zevkine hitap eden kabuğu seçebilir, sistemde yeralan kullanıcılar farklı kabuklar üzerinde çalışabilirler.
O an hangi kabuk üzerinde yeraldığınızı öğrenmek için echo $SHELL yazın.
$ echo $SHELL /bin/bash Sıkça kullanılan kabuklar,
sh (Shell ya da Bourne Shell): İlk UNIX kabuğu.
ksh (Korn Shell): sh uyumlu, birçok ek programlama özelliği içeren bir kabuk. Bu kabuk da yaygın bir kitle tarafından kullanılıyor.
bash(Bourne Again Shell): Kullanım kolaylığı bakımından en çok rağbet gören bash, GNU tarafından kaynak kodu olarak dağıtılıyor. bash sh ve ksh uyumluluğunu korurken, özellikle etkileşimli kullanıma yönelik (komut tamamlama, gibi) birçok yenilik de içerir. Bu yazının hazırlandığı 1997 Temmuz ayı başlarında Bash 2.0.1 sürümü çıkmıştı.
csh (C shell): Berkeley Üniversitesinde geliştirilen cshin C diline benzer bir programlama yapısı vardır.
tcsh: cshın biraz geliştirilmiş hali.
Yukarıdaki kabuk programlarından sh, ksh ve bash birbirleriyle uyumludur ve yukarıda en ilkelden en gelişmişe göre sıralanmışlardır. Aynı durum csh ve tcsh için de geçerlidir. Kullanılan shell genellikle kişisel bir tercih nedeni olsa da, bütün sistem scriptleri sh ile yazıldığından, sistem yöneticilerine sh ailesinden bir kabuk kullanmaları önerilir.
Kabuk programları genellikle /bin dizini altında yeralır. Kullanıcının sisteme girerken hangi kabuğu kullanacağı /etc/passwd dosyasında yeralır. Bunu değiştirmek için chsh (change shell) komutunu kullanabilirsiniz.
$ chsh Password: Changing the login shell for cagri Enter the new value, or press return for the default
Login Shell [/bin/sh]: /bin/bash $ Sisteminizde NIS kullanılıyorsa chsh yerine yppasswd -s komutunu kullanmalısınız
3.1 Yönlendirme Kullanıcı, ekrana yazdığı bir komutun neler yaptığını en rahat şekilde komut tarafından ekrana yönlendirilen bilgilerden anlayabilir. Program, kullanıcıyı bilgilendirme amacıyla mümkün olduğu kadar çok, fakat ortalığı fazla karıştırmamak için de mümkün olduğu kadar az bilgiyi ekrana vermelidir.
3.2 Standart Girdi, Çıktı ve Hata Linuxta, programın ekrana yazılan bilgiyi iki sınıf altında toplayabiliriz. Birincisi, olağandışı bir durumu bildiren standart hata, diğeri de her türlü verinin yazıldığı standart çıktı. Program çalıştığı andan itibaren bu iki kanal üzerinden akan bilgiler, programın çalıştığı sanal terminale yazılırlar. Program girdilerini ise standart girdi aracı olan klavyeden alır.
Eğer bu bilgiler bir ekran boyundan (25 satır) fazla tutuyorsa bazı satırlar programcının gözünden kaçabilir. Bunu önlemek amacıyla standart çıktı ve hata bir dosyaya yazılacak şekilde ayarlanabilir. Yönlendirme olarak da bilinen bu işlem UNIX altında (DOSta olduğu gibi) > karakteri ile gerçekleştirilir.
Örnek olarak o an bulunduğunuz dizinde yeralan dosyaları ekrana getirin :
$ ls -al Bu komut, standart çıktı olarak dosyaların bilgilerini ekrana getirecektir. Bu çıktıyı, bir dosyaya yönlendirelim ve dosyanın içeriğine göz atalım:
linux:~$ ls -al > liste linux:~$ cat liste total 16 drwxr-xr-x 5 gorkem users 1024 Feb 13 13:10 . drwxr-xr-x 4 root root 1024 Jan 7 1980 .. -rw-r--r-- 1 gorkem users 390 Feb 13 12:56 .Xdefaults -rw-r--r-- 1 gorkem ftpadm 2016 Feb 13 13:09 .bash_history -rw-r--r-- 1 gorkem users 1 Feb 13 12:57 .bashrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 163 Nov 24 1993 .kermrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 34 Nov 24 1993 .less -rw-r--r-- 1 gorkem users 114 Nov 24 1993 .lessrc drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Jan 7 1980 .term -rw-r--r-- 1 gorkem users 87 Feb 13 12:56 .xinitrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 2795 Feb 13 13:06 adres -rw-r--r-- 1 gorkem users 0 Feb 13 13:10 liste drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 mail drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 perl -rw-r--r-- 1 gorkem users 0 Feb 13 13:10 typescript linux:~$ > karakteri standart hatayı dosyaya yönlendirmez. Bu işlem için 2> kullanılır. Ama hatayı görebilmek için, hata yaratan bir komut yazmalıyız, değil mi ?
$ ls /deneme /deneme : No such file or directory $ ls /deneme 2> hata $ cat hata /deneme : No such file or directory Aşağıdaki komutun işletilmesinin ardından standart çıktı oku1 dosyasına, standart hata ise oku2 dosyasına yazılacaktır. Bu dosyaları komutu çalıştırdıktan sonra incelemek suretiyle neler olup bittiğini anlamak mümkün olur.
$ mkdir ~/deneme (deneme isimli bir dizin yarat) $ touch ~/deneme/gecici (gecici isimli bir dosya yarat) $ cat ~/deneme 2>oku2 >oku1 Kabuk, standart çıktı ve standart girdi için sırayla 2 ve 1 numaralarının kullanımına izin verir. Yukarıda yeralan son komutta, standart hata mesajları için 2 kullanılarak hataların oku2 dosyasına yazılmıştır. Aşağıda, çekirdek derlemek için sürekli kullandığım program yeralıyor. Yönlendirme sayesinde ekrana gelmesi gereken mesajlar kullanılmayan 9. sanal konsola yönlendiriliyor.
# make config # make dep > /dev/tty9 # make clean > /dev/tty9 # time make zImage > /dev/tty9 Son satırdaki time komutu, kendinden sonra gelen komutun ne kadar zaman içinde çalıştırıldığını gösterir. Çekirdek derlemede geçen zaman, makinanın gücü hakkında bir fikir verebilir. Peki ne hata, ne de çıktıyı ekranda görmek istemiyorsam ne yapmalıyım ? Bunun için standart çıktı ve hatayı biraraya getirerek yönlendirilen her çıktının kaybolduğu ``kara deliğe atmak yeterlidir:
$ ls /deneme > /dev/null 2>&1 Yukarıdaki komutun yazılış sırasına dikkat edin.
Standart çıktı ya da standart hatayı yönlendirirken, > işareti kullanırsanız: dosya yoksa, oluşturulur ve komutun çıktısı dosyaya yazılır. Dosya varsa, içeriği yok olur, ve komutun çıktısı dosyanın yeni içeriği olur. Var olan bir dosyayının eski içeriğini tamamen silmek değil de komutun çıktısını dosyaya eklemek istiyorsanız >> kullanmalısınız. Bu durumda dosya varsa komutun çıktısı dosyanın eski içeriği korunarak sonuna eklenir, dosya yoksa oluşturulur ve komutun çıktısı dosyaya yazılır. Örneğin:
$ echo deneme1 >>deneme.txt $ cat deneme.txt deneme1 $ echo deneme2 >>deneme.txt $ cat deneme.txt deneme1 deneme2 $ Örnekte görüldügü gibi ilk komut deneme.txt dosyasını oluşturdu. İkincisi ise oluşan dosyanın içeriğini koruyarak ikinci komutun çıktısını bu dosyanın sonuna ekliyor.
Standart hata ve çıktıya ek olarak UNIXin desteklediği bir yönlendirme daha vardır: Standart girdi sayesinde bir dosyayı oluşturan satırlar, bir komut veya programa yönlendirilebilir. Daha önce bir metin editor kullanarak hazırlamış olduğumuz raporu patrona kısa yoldan göndermek için,
$ mail -s "rapor" patron < rapor.txt Dosyanın içeriği, mail komutuna girdi olmuş ve rapor.txt dosyası patron kullanıcısına ``rapor konu başlığıyla e-posta ile gönderilmiştir.
3.3 Çok görevlilik UNIXin en büyük silahlarından biri süreçlerdir. Her süreç sistemde bağımsız çalışan, birbirini etkilemeyen ve herbiri kendi kaynağını kullanan programdır. Süreçler arkaplanda veya kabuğun kontrolünde çalışabilir. Çekirdek, her sürecin kullandığı sistem kaynağından haberdar olur ve bu kaynakların süreçler arasında adilce paylaşılmasından sorumludur.
Bir süreç, aksi belirtilmedikçe çalıştığı süre içinde klavyeden bilgi alır ve ekrana bilgi verir.
Kullanıcıların haberi bile olmadan çalışan süreçler, Linux makinasındaki G/Ç işlemlerini gerçekleştirebilmek için sürekli faaliyet içinde bulunurlar. Onlarca süreçten bazıları kullanıcıların sisteme girmesini sağlarken (getty) bazıları da WWW ve FTP gibi İnternet tabanlı istekleri yerine getirir (httpd, ftpd).
4. Dosya ve Dizin İşlemleri Tıpkı MS-DOSta olduğu gibi Linux dosya yapısının da hiyerarşik bir yapıya sahip olduğunu söylemiştik. Temel dosya bilgisi önceki konularda anlatıldığından burada sadece dosya ve dizinlerle ilgili özelliklere değinilecektir. | |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:08 am | |
| 4.1 Erişim Hakları Erişim hakları, Linux dosya sistemi güvenliğinin belkemiğini oluşturur. Her dosyaya ayrı verilebilen erişim izinleri sayesinde çok daha rahat bir sistem yönetimi gerçekleştirilebilir. Bu, konuya sadece sistem görevlisi tarafından yaklaşıldığı zaman çıkartılabilecek bir sonuçtur. Kullanıcı bazında erişim hakları bazen daha da anlamlı olabilir. Yanlış kullanıldığında hoş olmayan süprizlere yol açabilir. Linux altında üç çeşit erişim hakkı vardır :
· · · Okuma izni : Dosyanın okuma izni varsa içeriği görülebilir, dizinin okuma izni varsa içerdiği dosyaların listesi alınabilir.
· · · Yazma izni : Dosyanın yazma izni varsa dosyayı değiştirebilir veya silebilirsiniz. Dizine yazma izni verildiğinde dizin altındaki dosyalar yazılabilir veya silinebilir.
Çalıştırma izni : Dosyayı çalıştırma hakkını verir. Bir dosya veya dizin ilk yaratıldığı anda Linux tarafından öntanımlı bazı izinler verilir. Genellikle bu izin çalıştırma ve okumadır. Dosyanın oluşma anında verilen izini değiştirmek için erişim yetki kalıbı olarak da bilinen umask komutu kullanılır. Daha fazla bilgi için komuta ait man dosyasına bakın.
Erişim haklarının dışında bir dosyanın üç izin düzeyi daha vardır. Bunlar, dosyanın sahibi, dosyanın grubu ve diğer kullanıcılardır. Dosyanın sahibi, o dosyayı oluşturan kişidir. Her kullanıcının bir grubu da olduğu için, dosya oluşturulurken kullanıcı hangi grupta ise dosya da o gruba ait olacaktır. Dosyanın sahibi olmayan ve grubu da dosyanın grubuyla uyuşmayan sistemdeki kullanıcılar ``diğer sınıfına girerler.
4.2 Dosyanın Sahibinin ve Grubunun Değiştirilmesi Bir dosyanın sahibini sadece sistemdeki root kullanıcı değiştirebilme yetkisine sahiptir. Dosya sahibinin değiştirilmesi için chown komutu kullanılabilir. Yukarıdaki dosyanın sahibini ozgur isimli kullanıcı yapalım.
# chown ozgur deneme Dosyanın yeni hali şöyle olur :
-rwxr-xr-x 2 ozgur users 182 Feb 12 03:58 deneme chgrp komutu yardımıyla da dosyanın grubunu değiştirilebilir. Yukarıdaki dosyanın grubunu www yapmak için
# chgrp www deneme komutu kullanılabilir. chown komutu, dosyanın hem kullanıcısını, hem de grubunu değiştirme özelliğine sahiptir. chown komutundan sonra kullanıcı ve grup isimlerini aralarında bir nokta kalacak şekilde yazın.
$ chown ozgur.www deneme $ ls -l deneme -rwxr-xr-x 2 ozgur www 182 Feb 12 03:58 deneme 4.3 Diğer Dosya Sistemlerinin Kullanılması Bir Linux işletim sisteminde dosyaların ve dizinlerin herbirisi sabit disk, CDROM veya diğer bilgi saklamaya yarayan cihazların birer parçası olan "dosya sistemlerinde" tutulur. Linuxun desteklediği pek çok dosya sistemi vardır ve bunların her birisinin veri depolarken kullandıkları yöntem birbirinden farklıdır.
Linuxta her dosya sistemi farklı bir dizinde tutulur ve bu dizinlerin bilgisi /etc/fstab dosyasında yeralır. Açılış anında bu dosyada hangi dosya sistemlerinin hangi dizinler altına yerleştirileceği okunur ve buna göre makina açılır. Linux, kendisi için özel olarak geliştirilen ext2 dosya sistemini kullanır.
Bir sistem görevlisi olarak çeşitli dosya sistemlerini tanımalı, bu dosya sistemleri üzerinde hata oluşması durumunda zararı en aza indirecek yolu bilmelisiniz. Bilgisayar başında geçireceğiniz zamanınızın büyük bir bölümünü dosya sistemleri üzerinde harcayacaksınız. | |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:08 am | |
| 4.4 Sembolik Bağlantılar Bazı durumlarda, bir dosyayı oluşturup bu dosyanın başka bir dosyayı işaret etmesi istenebilir. Genellikle sistem yöneticileri tarafından kullanılan sembolik bağlantı yardımıyla bir dosya veya dizin, bunlara karşılık gelen başka bir dosya veya dizin olarak gösterilir.
Aşağıda bir sembolik bağlantı örneği yeralıyor. Sistem görevlisi, /root dizini altındayken /usr/src/linux dizinine geçmek istiyor. /usr/src/linux dizinine işaret eden bir bağlantı kurmak için ln komutu kullanılır. -s parametresi, bu bağlantının sembolik olacağına işaret eder.
ln -s linux:~# ls -l total 116 drwxr-xr-x 2 root root 1024 Feb 14 08:13 kernel -rw-r--r-- 1 root root 115695 Sep 15 1994 lodlin15.zip drwx------ 2 root root 1024 Jan 7 1980 mail -rw-r--r-- 1 root root 0 Feb 15 08:14 typescript linux:~# ln -s /usr/src/linux linux linux:~# ls -l total 116 drwxr-xr-x 2 root root 1024 Feb 14 08:13 kernel -rw-r--r-- 1 root root 115695 Sep 15 1994 lodlin15.zip drwx------ 2 root root 1024 Jan 7 1980 mail lrwxrwxrwx 1 root root 9 Feb 15 08:14 linux -> /usr/src/linux -rw-r--r-- 1 root root 0 Feb 15 08:14 typescript Bu işlemden sonra kullanıcının /usr/src/linux dizinine geçmesi için cd linux" yazması yetecektir. Sembolik bağlantı dosyasını diğerlerinden ayıran, satırın en solundaki l karakteridir.
4.5 Dosya Arşivleme ve Sıkıştırma Linux altında dosya arşivlenmesi ve sıkıştırılması neredeyse belirli ve standartlaşmış birkaç komut ile gerçekleştiriliyor. tar komutu yardımıyla istenilen dosyaları arşivleyebilir, bunların üzerine yenilerini ekleyebilir, istediğiniz zaman da tekrar açıp eski haline getirebilirsiniz. GNU gzip komutu ise dosyaların sıkıştırılması (zip) ve sıkıştırılmış dosyaların açılması (unzip) işlemlerini yapabiliyor. Fazla disk alanınız yoksa bu iki komut her zaman yardımınıza koşacaktır.
4.6 Dizin Tarama Linux işletim sistemini ilk kurduğunuz anda, yüzlerce dizin altında binlerce dosyanız olacaktır. find komutu, bu dosyaların arasında tarama yapabilmek için geliştirilmiştir. Bu komutla sadece dosya isimlerine değil, dosyanın sahibi, erişim hakları, son erişim tarihi gibi verilere de ulaşmak mümkündür. find komutunun en sık kullanış şekli şudur :
find -name dizin-ismi yerine taranacak olan dosyanın bulunduğu dizin ismi yazılır. -name parametresinden sonra ise aranan dosyanın ismini girin. Burada "*" ve "?" gibi joker karakterlerini de kullanabilirsiniz. (Bu gibi özel karakterler hakkında daha geniş bilgi Bash kabuğu konusu altında bulunabilir)
Aşağıda, find komutunun kullanımına ilişkin birkaç örnek yeralıyor.
$ find . -name "*.html" (bulundugunuz dizinden itibaren sonu .html ile biten dosyalari arar) $ find /home/halil -name "screen" (/home/halil dizininden itibaren screen isimli dosyalari arar) Bu komut, -type d parametresi yardımıyla sadece dizin isimleri arasında arama yapar.
$ find /usr/ -name "linux" -type d find komutuna bir alternatif olan locate komutu ile dosyalar çok kısa bir sürede taranabiliyor. update komutu, her sabah belirli bir saatte sistemdeki tüm dosya ve dizin isimlerini bir veri tabanına yükler. Daha sonra bu dosyada yeralan belirli bir dosya veya dizin ismini locate ile arayabilirsiniz:
# locate pico /usr/bin/pico /usr/man/man1/pico.1.gz Yukarıdaki komut ile içinde pico kelimesi geçen dosyaları bulduk.
4.7 mtools MSDOS Arabirimi Linux altından, MS-DOS formatlı disketlere ulaşmayı kolaylaştıran paketin ismi mtools olarak biliniyor. Bu isim, paketin tüm komutlarının ilk harfinin "m" olmasından kaynaklanmış. Paketle birlikte gelen çeşitli yardımcı programlar sayesinde MS-DOS formatlı diskette yeralan dosyalar listelenebilir, silinebilir, disket formatlanabilir, hatta disketin kimliği değiştirilebilir.
Son çıkan mtools paketi, 2MB formatlı disketleri de tanıyabiliyor. Aşağıda, mtools paketinden çıkan bazı komutlar ve örnek kullanımları gösteriliyor.
mdir : disketin içeriğini görüntüler.
linux:~# mdir a: Volume in drive A is SYSTEM_BT Directory for A:/
IO SYS 40566 9-30-93 6:20a MSDOS SYS 38138 9-30-93 6:20a AUTOEXEC BAT 91 3-29-95 10:23a NDD 3-29-95 10:26a CHKLIST MS 81 11-07-96 7:00p VGA_45 3-29-95 10:28a YARDIM 3-29-95 10:17a UTIL 3-29-95 10:17a VIRUS 3-29-95 10:17a 9 File(s) 291328 bytes free linux:~# mcopy : Bir dosyayı Linuxtan diskete, disketten Linuxa aktarır.
linux:~# mcopy a:/autoexec.bat . Copying AUTOEXEC.BAT mdel : DOS dosyasını siler
mformat : Disketi formatlar.
mmd : Disket üzerinde dizin oluşturur.
MSDOS mtools arabirimi aynı zamanda VFAT tipi uzun dosya isimlerini de ekranda gösterebilir. Eğer dosya ismi, tek bir DOS ismi içine sığmıyorsa ve 8+3 kuralını bozuyorsa uygun bir kısa isim yaratılır.
Bunun yanında mtoolsun 2 Mblık disketleri okuyabilme özelliği de vardır. mtools paketinin konfigürasyon dosyası /etc/mtools.conftur. Bu dosyanın kullanımı için mtools(1) man dosyasından yararlanabilirsiniz.
5. Linux Sistem Yönetimi Bir işletim sistemi, marka ve modeli ne olursa olsun bakım isteyen bir araçtır. Yapılacak küçük bir hata, veya hatayı gösteren bir işaretin gözardı edilmesi, zaten değerli olan zamanın boşa gitmesine neden olur. Linux da açık bir işletim sistemi olduğundan, sorumluluk sahibi sistem yöneticisi tarafından açık tutulduğu süre içinde verimli ve düzgün çalışması için gerekli özen gösterilmelidir. İnternet üzerinde üzerinde 500 kullanıcı olan , veya ftp.linux.org adresi gibi her hafta onbinlerce ziyaretçisi olup ağır sorumluluklar yüklenen Linux makinaları vardır. Bunların bir saat boyunca bile kapalı kalması, o anda bağlanmayı bekleyen pek çok kullanıcıyı mağdur durumda bırakacaktır.
Performansı etkileyen unsurların başında, önlemek pek de elinizde olmasa da elektrik kesintileri ve makinanın kapalı olduğu zamana denk gelen çekirdek değişimleridir. Bu tür donanımsal etkileri bir tarafa bırakırsak sistem yöneticisinin uyması gereken ve İnternet etikleri dediğimiz davranış kuralları vardır. Bu kurallara öncelikle sistem sorumlusu uymalı ve kullanıcıları da uymaya zorlamalıdır. Açık işletim sistemlerinin en büyük sorunlarından biri olan güvenlik konusuna sistem yöneticisi belirli günler zamanının bir bölümünü ayırmalıdır. Kullanıcılardan gelebilecek her türlü saldırı, sisteme onarılması çok zor olabilecek zararlar verebilir. Bunun için düzenli olarak dosyaları kontrol edin ve şüpheli durumlarda araştırma yapmaktan çekinmeyin.
Yukarıdaki tabloya bakarak işinizin zor olduğu kanısına kapılmayın, zira tüm bu denetleme mekanizmasını basitleştirebilirsiniz. Yapılacak tüm rutin işleri bir programa yazıp günün veya haftanın belirli saatlerinde bu programı çalıştırın ve olabilecek tüm hata mesajlarını bir dosyaya yazın. Bu dosyayı boş bir vakitte inceleyerek programın ne kadar düzgün çalıştığını gözlemleyebilirsiniz. Bunun yanında sistem yönetimini zevkli kılacak uygulama programları da vardır. Bu uygulama yazılımlarından bazıları o kadar gelişmiştir ki yapamadıkları tek iş yemek pişirmektir.
Yabancı kaynaklı yayınlardan Essential System Management (Frisch) ve Essential System Administration (OReilly) bu yönde tavsiye edilebilecek kitaplar. Piyasada bulunan Türkçe kitapların hiçbirisinde sistem yönetimine ciddi olarak değinilmediği için Türkçe yayın bulmak gayet zor.
5.1 Yetkili Kullanıcı ve Diğer Kullanıcılarla İlişkiler Sistemin en büyük sorumlusu root şifresini bilen kullanıcıdır. Yukarıda da belirtildiği gibi bu şifrenin sorumluluğu büyüktür. Sistem yöneticisi, makinadaki kullanıcıların isteklerini ve şikayetlerini yönelttikleri tek merci durumundadır. Burada karşılıklı güven sözkonusudur, bunu da sistem görevlisi herkese hissettirmelidir. root kullanıcısının, başkalarından gözünüz gibi sakladığınız e-posta ve dosyaları sizden habersiz okuduğunu öğrenseydiniz tepkiniz ne olurdu ?
Root kullanıcısının sahibinin haberi olmaksızın sistem kullanıcılarına ait dosyaların yerini ve izinlerini değiştirmesi de uygun değildir. Zorda kalsanız bile, başkalarına ait hiçbir dosyayı silmeyin veya içeriğini değiştirmeyin. Belki de sıkışık bir durumdan kurtulmanın başka bir yolu vardır ?
Temel olarak zaman zaman kullanıcıları bilgilendirmek hoş bir davranış olarak karşılanır ve onların Linuxa olan ilgilerini perçinleyebilir. Örneğin /etc/motd ve /etc/issue dosyalarına periyodik olarak çekirdek değişimlerini ve eklenen uygulama programlarını haber veren birkaç satır iliştirebilirsiniz. Sistemde açılan her kullanıcı hesabına Linux Çokça Sorulan Sorular (Linux ÇSS), çeşitli UNIX belgeleri ve İnternet hakkında bilgilendirici dökümanlarının yeraldığı bir dizi e-posta da yollanabilir. Bu konuda yaratıcılığınızı konuşturun.
5.2 Sistem Kuralları Kullanıcı hesabı açmadan önce birkaç basit kuralı tanımlayıp kullanıcılardan bunlara uymalarını istemelisiniz. En basitinden birkaç kural, bir hesabın birden fazla kişi ile kullanılmaması, sistemin güvenliğini zedeleyecek crack, cops, satan gibi programların diğer kullanıcıların zararına çalıştırılmaması ve sistem kaynaklarının sorumsuzca tüketilmemesi olarak sayılabilir.
Siz, en iyisi yukarıda yeralan kuralları birkaç madde halinde yazın ve sistemdeki herkesin bu maddelere uyacağını taahhüt eden imzasını alın. Tatsız durumların çıkmaması için de önlem almayı ihmal etmeyin.
5.3 Sistemin Yedeklenmesi Makinanızın belirli aralıklarla yedeklenmesi, sistem güvenliğinin bir parçası sayılabilir. Donanımdan meydana gelen bir hata sonucu veya yanlışlıkla girilen bir komut, sistemi açılamaz hale getirebilir. Ancak yedekleme ile bu tür kullanıcı hatalarının önüne geçebilirsiniz. Yedekleme genellikle tüm sistem üzerinde yapılmaz. Sadece önemli sistem bilgilerini içeren dizinler yedekleme aşamasına girmelidir.
Yedekleme üniteleri olarak teyp, disket veya başka diskler kullanılabilir. Teypler, büyük miktarda yedekleme işlemleri için ön plana çıksa da birkaç dosyadan oluşan paketlerin korunması söz konusu olacaksa disketler daha pratiktir. İnternet üzerinde ise bağımsız bir makina, kendi rutin görevi dışında yerel ağda bulunan makinaların yedeklerini belirli gün ve saatlerde almak üzere programlanabilir.
Sistemde fazla miktarda kullanıcı varsa yedekleme işlemi ciddi bir düzene oturtulmalıdır. Sistemdeki hayati dosyalar örneğin her hafta, üzerinde kullanıcıların bulunmadığı akşam saatlerinde yedeklemeye sokulabilir.
Yedekleme için birkaç yol önerilebilir. Kullanışlı olması için yedeklemeyi yapan program, yedeklenen dosyalar arasındaki belirli bir dosyayı kolayca açabilmelidir. Bunun yanında, yedek bilginin de bozulması ihtimali vardır. Yedeğin içindeki tek baytın bozulması, bazı durumlarda tüm yedeğin çöp yığını haline gelmesine yol açabilir. Doğru yedekleme programının kullanılması bu anda önem kazanır.
Yedeklenecek olan dizinlerden en önemlileri, sistem konfigürasyon dosyalarının yeraldığı /etc, kullanıcı dizinlerinin yeraldığı /home, bazı X Window dosyalarının bulunduğu /usr/X11/lib/X11 dizini altındaki bazı dosya ve dizinler, /usr ve /usr/local dizinde yeralan bazı dizin ve dosyalar ile /root dizinidir. Şart olmasa da yedekleme için yeriniz bolsa /tmp dizinini de koyabilirsiniz.
Elektronik postaları ( /var/spool/mail) da unutmamak gerekir. Yoksa, çok meşhur olan "e-meyılım cyber-spacede kayboldu" cümlesini sıkça duymaya başlarsınız.
Aşağıdaki komut, /usr ve /home dizinlerini diskete yedekler.
$ tar cvMf /dev/fd0 /usr /home tar komutununa verilen M parametresi yardımıyla bir disket dolduğu zaman başka bir diskete devam etmenizi sağlar. Dizinleri sıkıştırarak atmak için z seçeneğini vermek yeterli olur. Sıkıştırarak yedekleme disket ya da teypte yer kazandıracaktır, ancak hata olduğunda verilerin kurtarılması daha zor olacaktır. Açmak için
$ tar xf /dev/fd0 komutu yeterlidir. Sıkıştırılarak diskete atılan yedekler için açarken de "z" kullanın. Disketleri sıra ile numaralandırmayı ihmal etmeyin, yoksa bir disketten fazla yer kaplayan arşivleri açamazdınız.
Linuxta gerek SCSI, gerek floppy teyp desteği vardır. Özellikle çok veri yedekleyecekseniz teypler kaçınılmaz olur. Teyplere yedek alırken de yukarıdaki floppy orneklerindeki gibi tar kullanabilirsiniz. tarın yanı sıra sıkça kullanılan yedekleme komutları arasında dump ve restore, cpio ve dd gösterilebilir. Linuxta ilk SCSI teyp sürücüye /dev/st0, ikinciye /dev/st1 ... kullanarak, PClerde sıkça kullanılan ``floppy teyplere de /dev/ftape üzerinden erişebilirsiniz. Piyasada bulacağınız ortalama floppy teyplerin kapasiteleri 120M, 4mm SCSI teyplerin 4G, 8mm SCSI teyplerin ise 7G kadar olacaktır. Teybin kapasitesi kullandığınız sürücünün yeteneğine ve teybinizin uzunluğuna göre değişir. Örnek olarak, bütün sistemin tar kullanarak ilk SCSI teybe yedeklemek için,
# tar cvf /dev/st0 / Bir TCP/IP ağınız varsa, ve birden fazla Linux ya da UNIX makinası kullanıyorsanız, tek bir teyp sürücü ile bütün makinalarınızın, hatta Windows makinalarınızın bile (Linuxun yardımıyla) yedeğini alabilirsiniz. Bu iş için amanda gibi daha özelleşmiş ve yedekleme işlemini otomatikleştiren bir program kullanabileceğiniz gibi, GNU tardan da yararlanabilirsiniz. Örneğin tar ile, cclub.metu.edu.tr makinasından, linux.org.tr makinasındaki floppy teybe yedek almak için,
cclub:~# tar cvf linux.org.tr:/dev/ftape /home yukarıdaki komutun çalışması için linux.org.tr makinasının rootunun .rhosts dosyasında cclub makinasının rootuna izin verilmiş olması gerekir. Bu işlem güvenlik için sakıncalı olduğundan, bu iş için özel bir kullanıcı açmak gibi bir yönteme başvurulabilir. Örneğin linux.org.trda yedek adlı bir kullanıcı açtığımızı düşünelim. Bu durumda yukarıdaki komutu,
cclub:~# tar cvf yedek@linux.org.tr:/dev/ftape /home şeklinde yazabiliriz. | |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:09 am | |
| 5.4 Sistemin Güncellenmesi Tekrar Linux yüklenecek olan makina üzerinde halihazırda Linux bulunmasının yararları olduğu gibi bazı sakıncaları vardır. İlk olarak yararlarına değinmek gerekirse, yapılacak aslında sadece işletim sisteminin bulunduğu bölümü değiştirmektir. Takas alanının ayrılması, kullanıcı alanının ayrılması gibi işlemler bu durumda önceden yapılmış oluyorlar. Ancak yeni işletim sisteminin yüklenmesinin bazı zararları da var.
Herşeyden önce çalıştığı bilinen bir işletim sistemi yenisi ile değiştiriliyor. Gerçekten bunu gerektirecek bir sebep olmadıkça bu tür güncellemelerden kaçınılması veya en aza indirilmesi gerekir. Yeni bir sistem, yeni bilinmeyenler ve az da olsa bile çalışmama riski getirecektir.
Eğer sistem üzerinde belirli hizmetler veriliyorsa o hizmetlere ilişkin verilerin bu güncelleme esnasında yok olmamasına dikkat edilmeli. Mesela makina bir web sunucu olarak kullanılıyorsa web dosyalarının bir şekilde yeni sisteme aktarılması gerekecektir .
Benzer bir şekilde makinaya ait tanımların (/etc) ve standart dağıtım dışında yüklenmiş paketlerin önceden yedeklenmesi gerekir. Yoksa herşeye yeniden başlamak gerekebilir.
Güncelleme için iki yöntem akla gelebilir, doğrudan yeni sistemi eskisinin üzerine bindirmek veya eskisini silerek yeniden yüklemek. Slackware sürümü için en sağlıklısı eski sistemi silmektir. Çünkü değişik dağıtımlarda dosya dağılımı farklılıklar göstere bilmektedir. Bunun sonucunda bazı dosyalar birden fazla yerde gözükebilmektedirler. Bir diğer sakınca ise setup yazılımının bazen bu durumda şaşırabilmesi ve hata vermesi. Bazı ticari Linux sürümleri (Red-Hat, Debian, Caldera gibi) eski sürümü silmeye gerek bırakmadan sistemi güncelleme özelliğine sahipler.
Güncellemeniz gerekebilecek dizinler, /var/spool/mail, kullanıcı dizinleri (root dahil), /usr altında gerekli dizinler,/var/adm/ ve /etc olarak sayılabilir. Bazen /etc içinde yer alan dosyaların yeri veya şekli değişmiş olabilir. Onun için en güvenlisi teker teker dosyaları inceleyip kopyalamaktır. Belirli dosyaları yeni sistemi kurduktan sonra hemen kopyalayabilirsiniz :
/etc/group /etc/printcap /etc/hosts ... Daha önce shadow kullanmayan bir sistemden shadow sistemine geçiyorsanız, /etc/passwd ve /etc/shadow dosyalarında gerekli değişiklikleri yapmadan yeni yerine kopyalamayın.
5.5 Çekirdeğin Derlenmesi Bu bölümde, çekirdeğin konfigürasyonu ve derlenmesi için gerekli bilgiler vardır. Çekirdek derleme uzun ve zahmetli bir işlemdir. Derleme aşamasını en kısa zamanda ve en uygun yoldan gerçekleştirmek gerekir. Derleme işlemi, kullanıcının önüne kafasını karıştıracak kadar çok seçenek sunar.
Nedir bu çekirdek? Genel anlamda çekirdek, yazılımın ve donanımın arasında bekleyerek iletişimi sağlayan bir arabirimdir. Çalışan tüm programların ve süreçlerin hafıza ile olan ilişkilerini düzenler. İşlemcinin gücünün tüm bu programlar arasında adil bir şekilde dağıtımını üzerine alır. Bu işlemleri kullanıcının haberi olmadan her an durmaksızın yapar.
Çekirdek kaynak dosyaları diskte hatırı sayılır bir alan tutar. Örneğin sürüm 2.0.20 yaklaşık 6Mb disk alanı kaplar. Açıldığı zaman ise toplam kapladığı alan 24 Mb olur. Derleme aşamasından sonra bu rakam 30 Mbyi geçer. Her eklenen aygıt sürücü desteği bir miktar daha yer alır.
Kullandığınız sisteme göre çekirdeğin derlenme süresi değişkenlik gösterir. 12 Mb 486DX4/100 makinasında, 5 dosya sistemi desteği, ağ desteği ve ses kartı sürücüsü ile yaklaşık 30 dakika sürer. Aynı konfigürasyonu içeren çekirdeğin derlenmesi ise daha güçsüz bir makina olan 8Mb 386DX/40 altında 1.5 saati bulur. Derlerken gidip çayınızı için, biraz televizyon seyredin. Makinaniz 386 ise bir banyo alıp dışarı çıkın, alışveriş yapın. Çok ümitsiz bir durumdaysanız, yapılacak en iyi şey en yakın bilgisayar satıcısına uğrayarak yeni fiyatları sormak :-)
Çekirdek kaynak kodu , ODTÜ ftp arşivindeki adresinden veya tsx-11.mit.edu adresinin yansısını tutan herhangi bir adresten alınabilir. Bu dizin altındaki Linux sürümlerinin bir tanesini (v1.2, v2.0, v2.1 gibi) seçtikten sonra altındaki dosyayı alabilirsiniz. Dosyanın ismi linux-x.y.z.tar.gz yapısındadır.
Aşağıdaki örnekte ODTÜ ftp arşivinden 2.0.20 sürümünün alınışı gösterilmektedir:
$ ftp ftp.metu.edu.tr Connected to ephesus.cc.metu.edu.tr. 220- 220-Welcome to METU Ftp Site ! 220- 220-All logins and transfers are logged with your hostname. 220-If you do not agree with this policy, please cancel now. 220- 220 ephesus FTP server (Version wu-2.4(5) Wed Jan 10 18:06:56 EET 1996) ready. Name (ftp.metu.edu.tr:gorkem): ftp 331 Guest login ok, send your complete e-mail address as password. Password: 230-################################################## ######################## 230-## Welcome to the Middle East Technical University Ftp Archive ## 230-################################################## ######################## 230- 230- 230-Hello ftp@compclup.ceng.metu.edu.tr ! 230-You are the 19. anonymous user. 230-Maximum number of users allowed is 100. 230-Local Time is Tue Nov 5 12:19:41 1996. 230- 230-Mirrored sites are placed under the directory /pub 230-This archive is maintained by ftp.metu.edu.tr" class="postlink" target="_blank" rel="nofollow">ftpload@ftp.metu.edu.tr 230-You can reach this archive via FSP at port 21. 230- 230-You can reach public directories via "cd dirname" 230-command independent of your current location; 230-e.g. "cd linux" instead of "cd /pub/linux" 230- 230 Guest login ok, access restrictions apply. ftp> cd /pub/linux/tsx/sources/system/ 250-Please read the file README 250- it was last modified on Mon Sep 16 11:36:00 1996 - 50 days ago 250 CWD command successful. ftp> dir 200 PORT command successful. 150 Opening ASCII mode data connection for /bin/ls. total 66 -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 36981 Sep 16 12:36 CREDITS drwxr-xr-x 3 ftpload ftp-adm 512 Oct 13 15:59 Historic -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 12056 Sep 16 12:36 README drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 512 Oct 14 11:47 SillySounds drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 512 Oct 13 18:17 testing drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 512 Oct 14 11:47 v1.0 drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 2048 Oct 31 21:55 v1.1 drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 1024 Jun 25 11:34 v1.2 drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 6656 Sep 27 04:24 v1.3 drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 1536 Nov 2 00:05 v2.0 drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 512 Nov 2 21:33 v2.1 226 Transfer complete. ftp> cd v2.0 250 CWD command successful. ftp> bin 200 Type set to I. ftp> dir linux* 200 PORT command successful. 150 Opening ASCII mode data connection for /bin/ls. total 141009 -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5859566 Jul 3 11:22 linux-2.0.1.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5940281 Jul 27 06:39 linux-2.0.10.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5952403 Aug 5 03:01 linux-2.0.11.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5954278 Aug 9 12:53 linux-2.0.12.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5981780 Aug 16 06:19 linux-2.0.13.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5984960 Aug 20 11:52 linux-2.0.14.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5986368 Aug 25 06:20 linux-2.0.15.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5990228 Aug 31 14:03 linux-2.0.16.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5991606 Sep 2 06:37 linux-2.0.17.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5993351 Sep 5 10:38 linux-2.0.18.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5997342 Sep 11 10:21 linux-2.0.19.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5861789 Jul 5 12:09 linux-2.0.2.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5997693 Sep 13 08:53 linux-2.0.20.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5999162 Sep 20 09:51 linux-2.0.21.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 6009488 Oct 8 13:02 linux-2.0.22.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 6010694 Oct 18 08:20 linux-2.0.23.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5931967 Jul 6 07:53 linux-2.0.3.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5926911 Jul 8 08:48 linux-2.0.4.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5927899 Jul 10 08:23 linux-2.0.5.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5929807 Jul 12 07:22 linux-2.0.6.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5931378 Jul 15 07:38 linux-2.0.7.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5936467 Jul 20 02:52 linux-2.0.8.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5939510 Jul 26 04:09 linux-2.0.9.tar.gz -rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 5843677 Jun 9 23:36 linux-2.0.tar.gz 226 Transfer complete. ftp> get linux-2.0.20.tar.gz 200 PORT command successful. 150 Opening BINARY mode data connection for linux-2.0.20.tar.gz (5997693 bytes). 226 Transfer complete. 5997693 bytes received in 136 secs (43 Kbytes/sec) ftp> quit 221 Goodbye. Sisteme root olarak giriş yapın ve /usr/src dizinine geçin. Linuxun kurulması aşamasında çekirdekleri de kurmuş iseniz bu dizinde linux isminde ve eski çekirdeğin kaynak kodlarını kapsayan bir alt dizin göreceksiniz. Genellikle her kullanıcının yaptığı, bu dizinin ismini o an çalışan çekirdeğin sürümüne göre değiştirmektir. Çekirdek sürümünü bulmak için ise uname -r komutunu kullanabilirsiniz.
$ uname -r 2.0.23 Bu komuttan çekirdeğin 2.0.23 sürümü olduğunu anlayabiliriz.
Çekirdek kodunu içeren paketi açmadan önce /usr/src dizinine kopyalayın, ve açmadan önce bu dizinde linux isimli bir dizinin olmadığına emin olun. Şimdi /usr/src içinde iken sıkıştırılmış çekirdek kodunu tar komutu yardımıyla açın.
# tar -zxf linux-x.y.z.tar.gz Komutun işletimi bitince linux dizini oluşur. İlk defa derleme işlemi yapacaksanız aşağıdaki komutları sırasıyla yazın.
# cd /usr/include # rm -rf asm linux scsi # ln -s /usr/src/linux/include/asm-i386 asm # ln -s /usr/src/linux/include/linux linux # ln -s /usr/src/linux/include/scsi scsi # cd /usr/src/linux # make mrproper Çekirdeğin Kurulması LILO, bilgisayarın açılışı anında çekirdek ile ilgili düzenlemeleri okur, buna göre hangi çekirdekten açması gerektiğini anlar. Konfigürasyon dosyası biraz karmaşık olmasına rağmen kullanım aşamasında büyük yararlar sağlar. /etc/lilo.conf dosyasının içinde gerekli olan kurulum bilgileri vardır. Bu dosyanın bir bölüm aşağıda görülüyor.
image = /vmlinuz label = linux root = /dev/hda1
other = /dev/hda1 label = dos table = /dev/hda image = ibaresi kurulu olan çekirdeğe işaret eder. Çoğu kullanıcı bu kısma vmlinuz yazar. label = bölümünde hangi işletim sistemi veya çekirdek sürümünun açılışta kullanılacağı yazılır. Hemen altındaki root bölümünde ise label = kısmında seçilen işletim sisteminin hiyerarşik sırada en üst dizin yapısı yazılır. Eski çekirdeğin bir yedeğini alın ve yeni derlediğiniz çekirdeği image = satırında belirtilen yere kopyalayın.
# cp zImage /vmlinuz Şimdi LILO programını çalıştırın. Komut satırında lilo yazmak yeterlidir. `* karakteri, çalıştırılacak ilk çekirdeği veya sistemi gösterir.
# lilo Added linux * Added dos LILO ve konfigürasyonu hakkında , daha fazla bilgi LILO-NASIL çevirisinden alınabilir.
Yeni bir çekirdeği derledikten sonra LILO üzerinden ekleme yapmak ve açılış anında kullanmak için /etc/lilo.conf dosyasındaki
image = /vmlinuz label = Linux root = /dev/hda1 satırlarının kopyasını çıkarın, image , label ve root yerine sırasıyla yeni derlenen çekirdeğin sabit disk üzerindeki yerini, ismini ve Linux işletim sisteminizin kök dizinini yazın. Bunlara ek olarak, açılış anında bekleme sağlamak ve seçim yapabilmek için konfigürasyon dosyasının başına delay = xxx ekleyebilirsiniz. xxx sayısı, gecikme zamanı saniyenin onda biri olarak verilir. Bu sayede açılış anında , örneğin shift tuşuna basılarak istenen çekirdeğin ismi (label = satırında yazılan isim) seçilir ve çalıştırılır.
Çekirdeğin Yamanması (patch) Çekirdeğin her yeni sürümüyle birlikte bir önceki sürümünun yaması da gelir. Yamayı uygulamak, tüm çekirdeğin tekrar derlenmesinden daha kolaydır. Örnek olarak, elinizde 2.0.10 çekirdeği var ve ftp adresinde 2.0.11 sürümü bekliyor. Halihazırdaki çekirdeği 2.0.11 sürümüne yükseltelim:
Yamayı önce /usr/src dizinine kopyalayın. Bu dizin altında iken
# zcat patch-2.0.11.gz | patch -p0 veya eğer sıkıştırılmış değilse
# patch -p0 < patch-2.0.11 yazın. Bu komutun ardından satırlar ekrandan kaymaya başlayacak ve yama işlemi tamamlanacaktır. Satırlar bazen o kadar hızlı kayar ki neler yazdığını bile göremeyebilirsiniz. Yamanın başarılı bir şekilde tamamlandığından emin olmak amacıyla, /usr/src/linux dizini altında .rej uzantılı dosyalara bakın.
# find . -name *.rej -print Komut, .rej uzantılı dosyalar bulursa yama işlemi tamamlanamamış demektir. Eğer yama işlemi tamamlanırsa, sırasıyla
# make clean # make config # make dep komutlarını yazın. Bu komutlarla ilgili detaylı bilgi önceki konuda anlatılmıştır.
patch komutunun alabildiği bazı seçenekler vardır. patch -s komutu oluşabilecek tüm hata mesajlarını ekrana yazar. Diğer yama seçenekleri man patch yazarak görülebilir.
Birkaç yamanın ardından, .orig uzantılı dosyalar etrafta dolaşmaya başlar. Bu dosyalar gereksizdir, büyük yer kapladıkları için silinmeleri gerekir. Aşağıdaki komut yardımıyla /usr/src/linux dizini altında .orig uzantılı dosyaları silebilirsiniz.
# find /usr/src/linux -name *.orig -exec rm -f {} ; | |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:09 am | |
| 5.6 Modüller (Yüklenebilir Çekirdek Parçaları) Linux işletim sistemi çekirdeğinin boyu genellikle 400-600Kb arasındadır. Hantal çekirdeklerde bu sayı 800Kblara kadar çıkabilir. Çekirdeğin boyunun büyümesi, sistemin performansını olumsuz yönde etkiler. Özellikle bilgisiz kullanıcıların gerekli gereksiz tüm desteği çekirdeğe yüklemesi sıkça görülür. Bunun önüne geçmek de deneyim ister.
Linuxa özgü özelliklerden birisi modüllerdir (yüklenebilir çekirdek parçaları). Modüller sayesinde nadiren gerekli duyulan bir çekirdek parçası sadece gerektiği zaman çekirdeğe eklenir. Örneğin Java programlarını her zaman çalıştırmak istemiyorsanız, bu desteği modül olarak derleyip bir kenara koyarsınız. Ne zaman bir Java programı çalıştırılacaksa bu modül hafızaya yüklenecektir.
Bir modül, çekirdeğin derleme aşamasında `M parametresiyle tanımlanır. Her desteğin modülü henüz geliştirilmemiş olmasına rağmen bu sayı gün geçtikçe artmaktadır. İlginizi çekebilecek modüller arasında disket desteği, yazıcı desteği, minix dosya sistemi desteği veya SCSI aygıt sürücü desteği sayılabilir.
Bir modülü derledikten sonra modüle ait dosya /lib/modules dizini altında yeralır. Burada istenilen bir modül
# insmod modul-ismi komutuyla çekirdeğe eklenir. Modülü hafızadan çıkarmak için
# rmmod modul-ismi yazın. Hafızadaki modüllerin bir listesini görebilmek için de lsmod komutu kullanılabilir.
kerneld komutu, arkaplanda çalışarak gerekli olan modülleri anında yükler. Bu sayede çekirdeğe eklemek için insmod komutuna gerek kalmaz. Ayrıca belirli bir süre içinde kullanılmayan modülleri de çekirdekten atar.
5.7 Yeni Yazılımların Yüklenmesi Linux işletim sistemi, benzerlerine nazaran çok büyük bir hızla genişliyor. Her an yeni bir program, yeni bir yazılım piyasaya çıkıyor ve bunları takip etmek de gittikçe zorlaşıyor. Bir ftp adresini kontrol ettikten iki gün sonra tekrar bakıyorsunuz ki üç-beş yeni yazılım gelivermiş.
Tabi ki her an her programı makinanıza indirip açmak zorunda değilsiniz. Buna ne zamanınız, ne de sabit diskiniz yeter (Linuxun sunsite arşivi 20GBtan fazla yer kaplıyor!). Öyleyse tespih çeker gibi program indirmek veya varolan yazılımları güncellemek komik olur. Sadece gereken zamanda gereken dosyaları makinanıza kurmalı veya güncellemelisiniz.
Bu işlem çekirdek için de geçerlidir. Bazı çekirdek fanatikleri çekirdeği çıktığı anda makinalarına indirir ve derlerler. Linuxa çok önemli bir fonksiyon kazandırmayacaksa her an çekirdek derlemek hem zaman kaybı olur, hem de derleme esnasında sistemi yavaşlatarak diğer kullanıcıları kızdırır.
Kurmak istediğiniz ve ftp adresinden bulup getirilen dosya çok büyük ihtimalle tar ve gzip ile arşivlenip sıkıştırılmıştır. Bu dosyanın sonu genellikle tar.gz, tgz veya tar.Z ile biter. Dosya kaynak koduyla veya çalıştırılabilir program olarak dağıtılıyor olabilir . Her iki durumda da yapılacak işlemler birbirine benzer.
Öncelikle yazılımın açıldığı zaman hangi dizine kendini yerleştireceğine bakmak gerekir. Bunu tar komutunun -t seçeneği ile kontrol edin. compress ve gzip ile sıkıştırılmış dosyalar için,
# tar -ztvf dosya.tar.gz komutu kullanılabilir. Çok nadir durumlarda dosya, kendine ait bir dizin yaratmaz, onlarca programı ve konfigürasyon dosyasını bulunduğunuz dizine yazar. Karmaşıklık yaratan bu durumdan ancak arşivi ayrı bir dizin altında açmakla kurtulabilirsiniz.
Linuxçular yeni bir yazılımı denemek istediklerinde arşivi genellikle /usr/src veya /usr/local/src dizini altına kopyalarlar ve burada açarak biraz sonra anlatılacak konfigürasyon işlemini uygularlar. Derleme gerektirmeyen bazı programların ise doğrudan kök dizinde açılmaları gerekebilir. Bu programlar açıldıkları anda çalışmaya hazırdırlar.
/usr/src veya /usr/local/src dizini altına dosyayı açtıktan sonra bol miktarda dosya ve dizinle karşılaşabilirsiniz. Buna en iyi örnek Linux çekirdeğidir. Burada yeralan bazı anahtar dosyalar yazılımın kurulması için hayati önem arzeder.
Öncelikle README, README.linux ve varsa INSTALL dosyalarının gözden geçirilmesi gerekir. Bunlar sırayla bir kullanıcı olarak dosyaları nasıl kuracağınızı ayrıntılarıyla söyler. Kurma aşamasında dikkat edilecek dosyalardan ilki Makefile veya makefile dosyasıdır. Bu dosyanın içinde (nadiren) küçük birkaç değişiklik yapmak gerekebilir. Diğer kontol edilmesi gereken dosya ise varsa config.h dosyasıdır. Bunu da sistem gereksinimize göre değiştirmelisiniz. Bazen başta derleyici olmak üzere sistemdeki yazılımı baştan aşağı kontrol eden programlar olabilir (configure gibi). Bunların da komut satırından çalıştırılmaları gerekir. Varsa Makefile dosyasına göre yazılımı kurmak için make komutunu kullanın. make komutu kuruluma make all, make install gibi bazı parametreler alabilir. make all, halihazırda yeralan tüm yazılımları kurarken make install, bu yazılımı konfigürasyon dosyalarının gösterdiği dizinlere yerleştirirler.
Çoğu büyük paketler, man dosyalarıyla birlikte gelirler. Bunları da diğer man dosyalarının yanına (/usr/man) koymak için ayrı bir make install.man türü komut kullanmak gerekebilir.
Her durumda, mutlaka README dosyasını okuyun. Biraz sıkıcı gelse de sizi zaman kaybından kurtaracaktır.
Slackware dağıtımını kullanıyorsanız, yüklenmiş yazılımları silmek için 2 yolunuz var. Birincisi, root olarak sisteme girip, istemediğiniz programları tek tek komut satırından silebilirsiniz. Ama bu size önerebileceğimiz bir yol değil ve çok fazla sakıncası var. Örneğin, programı silip, ona olan bağlantıları unutabilirsiniz. Ya da tam tersi olabilir. İkinci yol ve en geçerlisi, Slackware dağıtımı ile gelen pkgtool programı kullanmanız. pkgtool seçenekleri arasındaki remove package işinize yarayacaktır.
5.8 Sistem Açılış Dosyaları Linux makinası açılırken onlarca dosyayı okur. Birkaç dakika içinde çekirdeği hafızaya yükler, belirli dizinlerin altındaki programları arkaplanda çalıştırır. Sistem uyanırken hatırı sayılır nicelikte konfigürasyon dosyası elden geçer. Açık bir işletim sistemini diğerlerinden ayıran bir özellik de kullanıcının büyük bir kolaylıkla bu konfigürasyon dosyalarını değiştirebilmesidir. Sistem açılış dosyalarında , özellikle ağ temelli dosyalarda değişiklik yapabilmek için TCP/IP konusunda basit temelleri anlayabilmiş olmanız gerekir.
Açılış dosyalarında, tek bir kullanıcı için veya sistemde hesabı olan herkese yönelik olarak değişiklik yapmak mümkündür. Pek çok kullanıcı bu açılış dosyalarıyla oynayarak Linuxu daha yakından öğrenme imkanına sahip olur.
İnternet servisi veren bir makina bu servisini daemonlar aracılığıyla yapar. Bir daemon, her makina tarafından bilinen bir port numarasını açar ve dinlemeye koyulur. Eğer sorumlu olduğu port adresine istek gelirse bu isteğe cevap vererek servise başlar.
Bash kabuğunun anlatıldığı konu içinde sisteme girerken okunan dosyaları anlatmıştım. Sistemde yeralan önemli dizinler de dosya sistemi yapısı konusunda detaylı olarak belirtilmişti. Bu bölümde daemonlardan kısaca bahsedip açılış anında çalıştırılan programlara ve bunların konfigürasyon dosyalarına kısa bir giriş yapılacaktır.
5.9 Linux Dosya Sistemi Yapısı Bu bölümde Linuxun kullandığı dosya sistemi hakkında bilgi verilecektir. Dosya sistemini oluşturan dizinler, kapsadıkları dosyalar ve bunların Linux işletim sistemindeki görevleri de kısaca belirtilecektir.
Bir işletim sisteminin dosya sisteminin performansı, hızı ve buna benzer çeşitli özellikleri sistemin verimli ve kararlı çalışması üzerinde doğrudan etkisi vardır. Linux dizin yapısının geliştirilmesinde FSSTND (file system standard) grubunun çalışmalarının payı çok büyük oldu. Programcılardan oluşan grup, standartların belirlenmesinde ve uygulama aşamasında Linux ile ilgilenenlere yardım etti. 1993 yılında Olaf Kirsh, Linux haber grubuna yazdığı bir e-postasında Linux dosya sistemi üzerindeki çalışmaların tamamlandığını haber verdi.
Linux dizin yapısında bazı dizinlerin işlevi birbiriyle aynıdır. Bu durum, özellikle birbirini takip eden iki Linux sürümünde belirginleşir. Örnek olarak bir dağıtımda /usr/bin dizini altında yeralan dosya, diğer sürümde /bin altına yerleştirilebiyor.
Dosya sistemleri ve dizinler paylaşımlı olarak da kullanılabilir. Birden fazla kişisel bilgisayarın bağlandığı ağda, disk alanından yer kazanmak için bir makina sunucu (ana makina) olarak tayin edilir. Ağ üzerindeki diğer makinalar da sunucu üzerindeki diski paylaşır. Buna örnek olarak kullanıcı ev dizinlerinin yeraldığı /home, çalıştırılabilir dosyaların bulunduğu /usr, e-posta ve haber grubu bilgilerinin bulunduğu /var/spool/mail ve /var/spool/news dizinleri verilebilir.
Kök dizini, kendisine bağlı diğer tüm dizinleri de içerdiğinden, Linux dosya sisteminde önemli bir yere sahiptir. Linux açılırken önce kök dizini /etc/fstab dosyasına uygun şekilde bağlanır. Diğer dosya sistemlerinin onarımı ve kontrolü için gerekli olan fsck programları, bu dizinde bulunmalıdır. Benzer şekilde yedekleme için gerekli olan tar, zip, compress gibi arşiv programlarına da kök dizin altından erişilebilmeli, açılış esnasında hafızaya yüklenen çekirdek de kök dizininde yeralmalıdır.
Bir programı yerine koymadan önce bazı "dengelerin" gözönünde tutulmasında yarar vardır. Programlanan her yazılımı kök dizinine koyarsanız, bir süre sonra bu dosya sisteminin şiştiğini görürsünüz. Kök dizinini başlangıçta küçük (20-30Mb kadar) tutmak, geliştirilen programları daha önceden belirlenen başka bir dosya sistemi altına koymak akıllıca olur. Bu yol, ağ üzerinden genellikle paylaşımı mümkün olmayan kök dizininin her makinadaki sabit diskte mümkün olan en az yer işgal etmesini sağlar.
Sistemdeki önemli dizinlere göz atarsak,
/bin : Sistemin açılışı ve kontrolü için gerekli komutlar. Hem kullanıcıların, hem de sistem görevlisinin kullanabileceği dosyalar (kök dizinde ise fazla şişmemesi koşuluyla) buraya atılabilir. Sadece root kullanıcının ihtiyaç duyacağı init, getty, updatedb gibi programlar /sbin veya /usr/sbinde durabilir. Bu dizinde bulunan dosyalara örnek olarak cat, chgrp, chown, date, dd, df, ln, mkdir, mount, ps, rm, sh, su, sync ve umount verilebilir.
/dev : G/Ç dosyaları. Linux çekirdeğinde desteklenen her aygıta ait dosya /dev dizini altında bulunur. Kurulum anında bu dosyalar yerine yerleştirilir, bu dosyaların silinmesi durumunda /dev/MAKEDEV ile tekrar yaratılabilirler. | |
| | | Admin Admin
Mesaj Sayısı : 221 Nerden : istanbul İş/Hobiler : basketbol Lakap : by_nokta Ruh Hali : Takımın : Başarı : Güçlülük : Kötü İtibar : Aktiflik : Kayıt tarihi : 31/07/08
| Konu: Geri: Linux Geniş İçerik.! Ptsi Ağus. 04, 2008 10:09 am | |
| /etc : Sistem konfigürasyon dosyaları. Bu dizinde çalıştırılabilir dosyalar bulunmamalıdır.
· · · skel : Buradaki dosyalar, kullanıcı hesabı açıldığında kullanıcının ev dizinine kopyalanır.
· · · rc.d : Bu dizinin içinde, init sürecinin başvurduğu konfigürasyon dosyaları vardır. Bunlara "rc dosysları" da denir.
· · · passwd : Kullanıcı veritabanı
· · · fstab : Linuxun açılışı esnasında bindirilecek dosya sistemleri burada listelenir.
· · · group : passwde benzer şekilde kullanıcıların gruplarını tutar.
· · · inittab : init daemon için konfigürasyon dosyası
· · · motd : Kullanıcı sisteme girdikten sonra ekranına basılması istenen mesaj burada tutulur.
· · · profile : Kullanıcı sisteme girdiği zaman çalıştırılan dosya (csh ve sh türevi kabuklar için)
· · · shells : Sistemde kullanılabilecek kabuk isimleri burada tutulur.
· · · login.access : login komutu için konfigürasyon dosyası. Sisteme girişi kullanıcı bazında sınırlamak için kullanılir.
/home : Kullanıcılara ayrılmış dizin. Başka şekilde ayarlanmamış ise, açılan her hesaba ait kullanıcı, burayı kullanır. Büyük sistemlerde, bu kısım alt parçalara ayrılabilir (/home/ftpadm /home/ogrenci gibi)
/lib : Kütüphane dosyaları.
/mnt : Geçici mount edilen dosya sistemleri. Sadece bu iş için kullanıldığından sistem görevlisine zaman kazandırır.
/proc : Süreç kontrollerini ve diğer sistem bilgilerini tutan dosya sistemi. Bu dosya sistemi aslında disk üzerinde yer kaplamaz, tüm dosyalar çekirdeğin bir uzantısı sayılabilir.
· · · cpuinfo : işlemci modeli, tipi ve performansını bildirir.
· · · devices : Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan aygıt sürücülerini listeler.
· · · dma : Hangi dma kanallarının kullanıldığını belirtir.
· · · filesystems : Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan dosya sistemlerini listeler.
· · · interrupts : Hangi kesintilerin kullanımda olduğunu söyler.
· · · iports : Halen hangi giriş/çıkış iskelelerinin kullanıldığını belirtir.
· · · kcore : Sistem hafızasının görüntüsü
/root : Sistem görevlisinin ev dizini. Mümkünse bu dizini sistemdeki diğer kullanıcıların görmeyeceği şekilde ayarlayın.
/sbin : Hayati sistem komutları. Bir zamanlar bu dosyalar /etc dizini altında yeralıyorlardı. Sadece sistem görevlisinin ihtiyacı olan komutlar, /sbin veya /usr/sbin içinde bulunur.
/tmp : Geçici dosyaların koyulduğu dizin. Belirli zaman aralıklarında temizlenmelidir.
/usr : Diğer önemli sistem dosyalarını tutar. Bu bölüm genelde en kalabalık dizindir, zira yeni kurulan tüm programlar buraya konulur.
· · · X11R6: X Window sistemi bilgileri tutulur.
· · · doc: Belge ve dökümanlar, genellikle HOWTO ve FAQ dosyaları.
· · · lib: Bazı kütüphaneler
· · · man: Man dosyaları
· · · src: Bazı kaynak dosyaları ve linux çekirdeğini oluşturan kodları (/usr/src/linux) içeren dizin.
· · · sbin : Kök dosya sisteminde yeralması gerekmeyen çalıştırılabilir sistem görevlisi dosyaları
· · · /var : Sürekli değişen sistem bilgileri burada tutulur. İstisnalar dışında diğer makinalarla paylaştırılmaz.
· · · adm: Sistem yönetimini ilgilendiren kayıtlar
· · · preserve : Sistemin göçmesinden sonra zarar görmesi mümkün dosyaların kaydedildiği yer.
· · · spool : Sonra işlenecek olan veriler buraya atılır (e-posta gibi)
Eğer sistem yöneticisi iseniz düzenli olarak dosya ve dizin yapısını kontrol etmelisiniz. Örneğinn /tmp dizini normal kullanıcıların kullanımına açık olduğu için çok kısa bir sürede dolabilir. Burayı periyodik olarak silmek için find komutu işe yarayabilir :
# find /tmp -atime +7 -exec rm -rf {} ; Yukarıdaki komut, tmp dizini altında yeralan tüm dosyaları kontrol edecek ve 7 günden daha eski dosyaları silecektir. Benzer şekilde, kullanıcıların dosyalarının yer aldığı /home dizini de çok kısa bir sürede dolmaya mahkumdur. Sistemde ne kadar büyük sabit disk olursa olsun bir gün gelecek burası dolacaktır. Periyodik olarak buraya da göz gezdirmek gerekir. Aşağıda yeralan kısa program, /home dizininde yeralan kullanıcı dizinlerideki disk kullanımını büyükten küçüğe doğru disk isimli dosyaya yollayacaktır. Bu dosyanın incelenmesiyle hangi kullanıcıları "cezalandıracağınızı" görebilirsiniz
# du -skx /home/* | sort -rn > disk du (disk usage), sistem kullanıcılarının sıkça başvurduğu bir komuttur. Kullanılabilecek parametreler için du(1) man sayfasına bakın.
UNIX, (ve dolayısıyla Linux) iki tip aygıt tanır. Bunlardan ilki karakter aygıtları, başka bir deyişle veri alışverişini bayt bazında yapan cihazlar, diğeri de blok aygıtları, yani veri alışverişini blok cinsinden yapan cihazlardır. Karakter aygıtlarına örnek olarak seri bağlanan cihazlar ve teypler, disk aygıtlarına örnek olarak da diskler verilebilir. Bu cihazlardan bir bilgi yazılıp okunduğunda dosya sistemi altında bunları tanımlayan dosyalar (/dev/*) kullanılmış olur. Örnek olarak bir yazıcıya bilgi göndermek için,
$ cat dosya > /dev/lp1 komutunu kullanabilirsiniz. Dosya, yazıcının anlayabileceği bir yapıda olmalıdır (örneğin düz metin).
Her aygıt, bir dosya olarak dosya sisteminde kendine yer bulduğuna göre hangi aygıt dosyalarının bulunduğunu görmek mümkün olabilir.
$ ls -l /dev/cua0 crw-rw-rw- 1 root uucp 5, 64 Nov 30 1993 /dev/cua0 İlk kolondaki ilk karakter (c), bu dosyanın bir karakter aygıtına ait olduğunu belirtiyor. Normal dosyalar için buradaki karakter - olmalıydı. Benzer şekilde blok aygıtlar için ise b kullanılr.
Aygıt sürücü desteği çekirdekte olmasa bile /dev dizini altında genellikle tüm aygıt dosyaları bulunur. Bu demektir ki /dev/sda dosyasına sahip olduğunuz halde bir SCSI sabit diski sistemde takılı olmayabilir. Tüm aygıt sürücülerinin bulunması, programların kurulumunu ve yeni donanımın eklenmesini kolaylaştırır.
6. Bash Kabuğu UNIX için geliştirilen en önemli ve en çok kullanılan kabukların başında tcsh, bash (Bourne Again Shell) ve ksh (Korn Shell) gelir. Bash, Bourne Shellin biraz daha geliştirilmiş sürümüdür. Tcsh ise C-shell üzerine eklenen yeniliklerle genişletilmiştir. Unix altında, bash kabuğu diğer benzerlerine nazaran daha fazla özelliğe ve işleve sahiptir. Linux işletim sistemi için de derlenen bash ise hem tcsh, hem de kshdan özellikler taşır.
Bir Slackware dağıtımında tüm bu kabuklar kullanıcının hizmetine sunulmuş olup bash kabuğu sistem ilk açıldığında tanımlıdır. Kullanıcı sisteme girdiği zaman bu kabuk aktif olur, bundan sonra kullanıcı herhangi bir kabuk altında çalışmalarına devam edebilir. Bunun için sadece ismini komut satırında yazması yeterlidir.
6.1 Bash Özellikleri Bashin kullanıcıya zaman kazandıran en önemli özelliklerinden birisi de dosya isimlerini tamamlamasıdır. Komut satırında tamamlanmamış bir komut veya dosya ismi yazdıktan sonra TAB tuşuna basılırsa satır tamamlanacaktır. Eğer komut satırındaki karakter kümesiyle başlayan birden fazla komut varsa bir sinyal sesi duyulacak ve sizden yeteri kadar karakteri yazmanızı bekleyecektir.
$ ls postgres mandel.doc lilo-howto $ vi post $ vi postgres Komut satırındaki karakterler dosyayı veya komutu tanıtmaya yetmiyorsa, tuşunun iki kez ard arda basılmasıyla ekrana mümkün olan tüm dosya isimleri getirilebilir.
$ ta tac tail talk tar $ talk Bash, komut satırında iken satırın kolayca değiştirilebilmesini sağlar. Böylece komut çalıştırılmadan önce birkaç tuş darbesiyle üzerinde değişiklik yapılabilir. Klavye üzerindeki alt ve üst yön tuşları, daha önce yazdığınız komutları görmenizi ve arasında seçim yapmanızı sağlar. Sağ ve sol yön tuşları ile seçtiğiniz komutun üzerinde değişiklikleri uygulabilirsiniz.
|
|
| |
| | | | Linux Geniş İçerik.! | |
|
Similar topics | |
|
| Bu forumun müsaadesi var: | Bu forumdaki mesajlara cevap veremezsiniz
| |
| |
| |
|